۷۰- لب گور به تارکفن دوختن: کنایه از دفن کردن مرده است آنگاه که اطرافیان دور قبر جمع می شوند . معنی بیت : لب گور کاری جز شکایت کردن از ما ندارد ، با دفن کردن مرده در آن بر لب گور جمع شوید تا لب گور از ازدحام بسته شود و از گفتن وا ماند.
۷۱- یاران: در این بیت منظور شاعران.
۷۲– جز مور گورکن دیگر نداشتن: کنایه از لاغری بسیار.
۷۳– رنگ ریختن: طرح عمارت افکندن و بنای کار گذاشتن . (غیاث اللغات ) (از آنندراج)
عشق از خاکستر ما ریخت رنگ آسمان این شرار شوق اوّل در دل آدم گرفت
(صائب)
معنی بیت : شاید بنای میکده از سرمه باشد که این چنین باعث بصیرت و روشنی چشم می شود.
۷۴- معمولاً شنیدن افسانه منجر به خواب می شود.
۷۶- خار از پهلو روییدن:کنایه از نهایت آشفتگی و بیقراری.
خار پهلوی شانه : دندان های شانه.
۷۷- آتش از سنگ کشیدن: منظور دست یافتن آتش به واسطه ایجاد اصطحکاک بین سنگ ها.
معنی بیت: مقصود دیوانگان از مورد اصابت سنگ طفلان واقع شدن ، برافروختن آتش جنون است ؛ آنان می خواهند داغ جنون را از این آتش بیفزایند.
۷۸– وجه شباهت بین غریب و مهره شطرنج به اعتبار باختن مهره است که از یک خانه به خانه دیگر می رود.
۷۹– معنی بیت: هرگاه بعد از مردن، در میخانه ها دفن شوم، نه تنها دست از باده نوشی بر نمی دارم بلکه شراب بیشتری به اندازه خم می نوشم .معمول و مرسوم بود که خم را در زمین دفن می کردند بنابراین خاک زمین حکم میکده را دارد.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۸۰- انگشت گزیدن شمع: کم شدن مقدار پارافین و حجم شمع به واسطه گداختن آن.
۸۲- یک آشیانه: خانه یک منزله، خانه پست و کم ارتفاع که جلوه و نمای جندانی ندارد.
معنی بیت: ما عاشقان خانه را بلند نمی سازیم ،به خاطر مناعت طبع در بند خانه مجلّل و مرتفع نیستیم و خانه یک طبقه را پسندیده ایم.
۸۴- مفهوم بیت: بیانگر اتحّاد کفر و دین است در سجده کردن و پرستیدن معشوق.
آستانه دین: اضافه استعاری، استعاره مکنیه.
۸۵- معنی بیت: مارگیران با جادو و افسون دندان مار را جدا می کنند ، جدا کردن شانه از زلف معشوق که حکم دندان مار را دارد، محال است .
بیت دارای آرایه مبالغه است.
۸۶- سبد: سبد نام ظرفی است که در آن غلّه و اسباب و قماش می گذارند و همچنین ظرفی که باغبان آن را با پوست درخت درست می کند.(شارح)
معنی بیت: روزی که باد صبا (باد خزان) گل باغ را به تاراج ببرد، ای بلبل، تو هم آشیانه خود را به باد بده و مسکن و زندگی ات را در باغ رها کن. به تعبیری دیگر می توان گفت :
تو سبد آشیانه خود را بیاور تا گل را در آن بریزند و از دستبرد باد خزان در امان بماند.
۸۷- مهره مار: همان مهره مار معروف است که به زبان هندی « من » نامیده می شود و تشبّه آن با گوهر به جهت دایره ای شکل بودن آن است.(شارح)
خزانه : استعاره مصرحه از دل .
معنی بیت: درون دل که همچون گنجینه ایست گره های زلف تو به جای چراغ خانه و دیگر متاع ها سبب نظام و سامان آن شده است.
اشاره با باور عامیانه مقارنت گنج و مار.
تشبیه زلف معشوق به مار از جمله تشبیهات پر بسامد در دیوان غنی است .
۸۸- معنی بیت: ای غنی ، اگر نگران فشار قبر و تنگی گوری ، در طول زندگی بذل و بخشش بسیار داشته باش ؛ چراکه سخاوتمندی سبب گشایش و فراخی گور بعد از مرگ می شود.
نکته قابل توجه این که هر جا خزانه ای بیرون می آورند آنجا گشاده و فراخ می شود پس می توان چنین توجیه کرد که گشادگی جای دفینه به خاطر سخاوت آن است.
۸۹- معنی بیت: بی نشانی و تارک دنیا بودن سبب در امان ماندن انسان آزاده از مصیبت و رنج بلاست ،از نشان پای شکار از دام رسته، شکارچی متوجّه مسیر حرکتش می شود و به دنبالش می گردد ؛ بدین ترتیب دوباره آن را به دام می اندازد.
بلا: استعاره از دنیا و تعلّقات آن.
مفهوم بیت: تاکید بر تارک دنیا شدن و بی نشانی.
۹۱- حنای بسته: حنای خمیر شده ای که بعد از رنگ دادن آن را از دست و پا پاک می کنند.(شارح)
۹۲- معنی بیت: آشفتگی خاطرم که همانند قفل بسته بود به خاطر نمازی که با حضور قلب و توجّه خاطر خواندم بر طرف شد، با دستانی که برای ادای نماز بسته شده بودند ،آن قفل وسواس گشوده شد .
۹۴- مهر دهان: کنایه از بند دهان . منظور خاموشی و سکوت.
۹۵- آسیا: مجاز از سنگ آسیاب.
زبان: در این بیت مثال همان میخ آهنیست که در میان آسیاب است.
۹۷- تنور فلک: تشبیه بلیغ.
سوختن اشتها: کنایه از از بین رفتن میل به غذا.
۹۸– لفظ «گردید» با« میل»که در چشم می گردانند ایهام تناسب می سازد.
۹۹– زاغ کمان: منظور همان تصویری است از زاغ که بر گوشه های کمان نقش می زدند.
مفهوم بیت: بیانی طنزگونه از شومی بخت و اقبال .
معنی بیت: ناامید و بی نصیب نیستم چرا که از شکارگاه روزگار ، زاغ کمانم صید من است.
۱۰۰- معنی بیت: از گردش روزگار استخوانم مثل آرد ساییده شده است و این موی سفیدی که بر سر و رویم نشسته است همان گرد(آرد ) برخاسته از آسیاب است.
۱۰۱- معنی بیت: درویش گوشه نشین کم ، نایاب و دست نیافتنی است و حکم عنقا را دارد.
۱۰۲- نهالی: قسمی از بساط کوتاه قد و توشک و بستری که به روی آن می خوابند. (ناظم الاطباء). نهالین . مسند. تشکچه ای که بر آن نشینند. بالش. (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین)
نهالی بیفکند و مسنـــــد نهــــاد ز دیداراو میزبان گشــــت شــــاد