-مدیریت نامناسب عملیات مربوط به خدمت یا کیفیت طراحی شده.
-فقدان تلاش های بازاریابی داخلی در دانشگاه یا تلاش های ناکافی.
-فناوری و سیستم های موجود، تسهیلاتی برای برقراری و ظهور ویژگی های کیفیت ایجاد نمیکند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

مشکلات احتمالی مرتبط با این شکاف متعدد و گوناگون هستند و بدیهی است که دلایل بروز چنین مشکلاتی بسیار پیچیده و بغرنج هستند. اما بندرت تنها یک دلیل اصلی وجود دارد و راهحل های پیشنهادی آن متفاوت هستند. دلایل بروز چنین شکافی را میتوان به سه قسمت تقسیم کرد: دلایل مدیریتی و نظارتی، دلایل ادراکی کارکنان از نقش خود در سازمان و نیازها و خواسته های دانشجویان و فقدان فناوری لازم و حمایتهای عملیاتی.
الف) مدیریت و نظارت: مشکلات مدیریتی و نظارتی گوناگون هستند. بعنوان مثال روسا ممکن است آنچنان که باید از رفتارهای کیفیت حمایت نکنند یا اصولا سیستم های در دانشگاه به گونهای باشد که در تعارض مستقیم با خدمات خوب باشد. یا حتی با ویژگی های کیفیت تضاد داشته باشد. علاوه بر موارد فوق، سیستم کنترل و پاداش در اصل فرهنگ مشارکت را نمایان میسازد و اهداف و ویژگی های کیفیتی که متناسب با فرهنگ موجود طراحی نشده باشند، مطمئنا به سمت افول سوق پیدا میکنند. پیشنهاد این است که به مدیران و روسا توصیه شود روش برخورد با زیردستان خود را تغییر دهند و نظام کنترل و پاداش را کاملا اساس عملکرد اثربخش قرار دهند. عامل دیگری که در این قسمت باید مطرح شود، عامل ادراک کارکنان از نقش خود در دانشگاه است. بدین ترتیب که کارکنانی که به امر ارائه خدمات در دانشگاه اشتغال دارند و مستقیما با دانشجویان سروکار دارند، احساس سردرگمی میکنند و تعریف نامفهومی از نقش خود در دانشگاه دارند.
بنابراین، باید از یک طرف نیازمندی های عملکردی را برای تحقق ویژگی های کیفیت که تعریف شدهاند مشخص سازیم و از طرف دیگر سیستم نظارت و پاداش را احیا کنیم. از جهتی دیگر ممکن است رفتاری که دانشجو هنگام استفاده از خدمت از خود بروز میدهد برای ما غیرمنتظره باشد، یعنی در ویژگی های موجود در کیفیت تعریف نشده باشد.
ب) نیازها و خواسته های دانشجویان و فقدان فناوری لازم: ممکن است فناوری و سایر مراحل انجام کار مناسب حال کارکنان نباشد. در هر حال کارکنان با مشکلاتی دست به گریبان هستند(حتی در بهترین حال) و احتمال بسیار زیاد هم وجود دارد که فناوری، عملیات(ترتیب و توالی)، ماهیت عملیات و سیستم های اداری که دانشگاه براساس آن عمل میکند اشتباه طراحی شده باشند.
شاید فناوری و سیستم های دانشگاه حامی رفتارهایی که سرمنشاء ایجاد کیفیت هستند، نباشند و یا آنچنان طراحی نشده باشند تا کارکنان بتوانند در کنار آنها و با آنها زندگی کنند. راه حل بسیار واضح تغییر فناوری لازم برای ارتقاء کیفیت را فراهم سازد.
پ)-فقدان حمایتهای عملیاتی: به منظور تحقق تغییرات مطلوب در دو بند قبل، حمایت هایی لازم است. حمایت هایی که مقطعی نباشند و فقط مختص به یک قسمت خاص از دانشگاه نباشند، بلکه در تمام دانشگاه پراکنده باشند تا کمکم فرهنگ مورد نظر نظام کیفیت جا بیفتد. همچنین حمایت هایی که دوره و مقطعی نباشند بلکه مستمر و دائمی باشند.
۲-۲۳-۴-شکاف۴: شکاف در پیام ارسالی به بازار:
این شکاف بدین معنی است که پیامهایی که از طرف دانشگاه به بازار آموزش ارسال میشود با خدمات ارائه شده توسط دانشگاه سازگار نیستند. این شکاف براثر عوامل زیر به وقوع میپیوندد.
-محتوای پیام ارسالی به بازار با عملیاتی که در مورد خدمت انجام میشود سازگار نیست.
-فقدان یا ناکافی بودن هماهنگیهای لازم بین روش بازاریابی قدیمی و عملیات جدید.
-تمایل به دادن وعده و وعید به دلیل اینکه دانشگاه فکر میکند از رقبا عقب مانده است.
البته دلایل وقوع چنین شکافی را میتوان در دو بند تقسیمبندی کرد. بند اول، طراحی پیام ارسالی و بند دوم، اجرا یا عملیات ارسال پیام.
در بند اول، راه حل این است که سیستمی را طراحی کنیم که پیوندی بین طراحی و اجرا ایجاد کند. بعنوان مثال، هر اقدام یا عملیاتی که قصد انجام آن را داریم باید با حداکثر اشتراک مساعی بین آموزش و ارائه خدمات باشد. بدین منظور دو هدف تحقق مییابد. اول) وعده و وعیدهایی که در هنگام ارسال پیام میدهیم واقعی تر خواهند شد و دوم) تعهد واقعی به وعده و وعیدها هنگامی محقق خواهد شد که بیش از آنچه به دانشجویان قول میدهیم، انجام دهیم. در بند دوم، راه حل این است که طراحی عملیات ارسال پیام را با انتخاب بهترین روشها بهبود بخشیم، که این بند با همکاری نزدیک تر روسا با یکدیگر محقق خواهد شد.
۲-۲۳-۵-شکاف۵: شکاف کیفیت خدمات ادراک شده(برآیند تمام شکافهای قبلی)
این شکاف بدین معنی است که خدمات ادراک شده یا تجربه شده توسط دانشجویان با خدمات مورد انتظار آنها سازگاری ندارد و به دلایل زیر به وقوع میپیوندد.
-خدمات ماهیتا خوب نیستند یا کیفیت خدمات پایین است.
-تبلیغ شفاهی منفی که علیه خدمات انجام میشود.
-تصور بد درباره مراکز آموزشی.
-از دست دادن بازار آموزش.
هنگامی که شکاف خدمات ادراک شده به وقوع میپیوندد باید نگاهی جامع به دلایل سایر شکافها از ۱ تا ۴ داشته باشیم و با بررسی آنها ریشه های(دلایل) وقوع شکاف ۵ را بیابیم. در اصل مدل تحلیلی شکافها به مدیران کمک میکند تا دلایل بروز مشکلات را ریشهیابی کنند و راهی مناسب برای نزدیکی به این دلایل و حل آنها بیابند. این مدل کمک میکند تا ارتباط بین ادراک دانشجویان، ارائه کنندگان خدمات و شکاف ها را شناخته و بر مبنای برنامهای پیشبردی، کیفیت خدمات را بر مبنای انتظارات واقعی دانشجویان خود سطح بندی و ارائه کنیم.
مطالبی که تا اینجا بحث شد، از مدلها و ساختار کیفیت خدمات ادراک شده گرفته تا چگونگی تحلیل شکاف ها، درسهایی آموزنده از کیفیت خدمات و تحقیقات انجام شده درباره این موضوع است که تعدادی از این آموزه ها حول محور مدیریت دور میزند. در اینجا به معرفی و توضیح این آموزها میپردازیم.
۱-کیفیت آن چیزی است که دانشجو درک میکند. کیفیت خدمات تنها توسط مدیران تعریف نمیشود بلکه برمبنای نیازها، خواسته ها و انتظارات دانشجویان شکل میگیرد. بعلاوه، کیفیت، چیزی نیست که در هنگام طراحی آن را مدنظر داشتهایم و اندازه گیری کردهایم بلکه کیفیت عبارت است از ادراک منطقی و هدفمند دانشجویان از آنچه به آنها ارائه شده است.
۲-کیفیت موضوعی جدا و منفک از فرآیندهای خدمات(از لحظه طراحی تا لحظه ارئه) نیست. نتیجه فرایند طراحی خدمات تنها قسمتی از آن چیزی است که دانشجو آن را درک کرده است. مسائل مربوط به طراحی خدمات و عرضه آن به دانشجو که آن را فرایند(طراحی-عرضه) مینامیم تنها هنگامی توسط مشتری درک میشود که دانشجو نیز در این فرایند مشارکت فعالی داشته باشد. همچنین درک فرایند تعامل های دانشجو-کارکنان زیر مجموعهای دیگر از کیفیت فراگیر است. از دیدگاه مقایسهای این ابعاد کیفیت از درجه اهمیت مساوی یا متغیر نسبت به نتایج کیفی فنی(تکنیکی) برخوردارند.
۳-کیفیت در زمان های تصمیمگیری دانشجویان یا در هنگام مراوده با دانشجویان خلق میشود. تعاملهای بین دانشجو و کارمند دارای لحظات و ظرایف خاص خود است. در این لحظات فرصت های زیادی نهفته است. بنابراین، توجه به زمان های تصمیمگیری مشتریان و درک زیر و بم آن، هسته اصلی در ادراک کیفیت است. هنگامی که دانشجو و کارکنان در حال تعامل هستند و دانشجو در معرض ارائه خدمات قرار میگیرد( نه در مکانی که کیفیت طراحی شده) کیفیت به صورت محلی طراحی و تولید میشود. بنابراین، طراح و برنامهریز کیفیت مجبور به حرکت به سمت سطح خارجی محل است. جنبه های فنی کیفیت و طرح فراگیر چگونگی ایجاد کیفیت در سازمان مرکزی و به صورت متمرکز طراحی میشوند. اما تعامل بین دانشجویان و دانشگاه دربرگیرنده مدیریت کیفیت و طراحی آن نیز است.
۴-هریک از افراد سازمان در کیفیت ادراک شده توسط دانشجویان سهیم هستند. به محض طراحی کیفیت برای ارائه خدمت به دانشجویان به منظور تعامل دانشجو-کارکنان، تعداد کثیری از کارکنان درگیر فرایند ایجاد کیفیت خواهند شد. درصد زیادی از این عده لزوما با دانشجویان سروکار ندارند اما آنها گروه حامی هستند که در ماورای فرایند ارائه خدمات قرار گرفتهاند و عملکرد همگی اعضاء بر درک نهایی دانشجویان از کیفیت خدمات تاثیرگذار است. به جرات میتوان گفت اگر وظایف لازم و عملکردهای موردنظر توسط گروه های خاصی به دقت پیگیری و اجرا نشود، قطعا کیفیت صدمه خواهد دید.
۵-کیفیت باید توسط همه اعضای سازمان بازبینی و نظارت شود. کیفیت توسط تعداد زیادی از کارکنان و ادارات در دانشگاه ایجاد میشود و از آنجا که درصد زیادی از کارکنان درگیر با این مقوله هستند، لذا باید بروی آن نظارت و بازبینی داشته باشند. کنترل متمرکز کیفیت توسط ادارات خاص به تنهایی نمیتواند به ایجاد روش های کیفیت منجر شود. اعمال کنترل توسط چنین اداراتی شرایط روانی منفی در دانشگاه ایجاد میکند. شرایطی که به ضرر کیفیت است. چون بر همگان بر این باورند که نظارت و کنترل بر کیفیت وظیفه آن اداره خاص است و نه مجریان مستقیم. بنابراین، برای گریز از چنین شرایطی باید هریک از افرادی که در قسمتی از کار شریک است، خود، در بازبینی و نظارت برکیفیت دخالت داشته باشد تا از این طریق، مشکلات مربوط به کیفیت کاهش یابد. افرادی که خدماتی ارائه میکنند بهتر از هر شخص دیگر میدانند که خدمت خود را چگونه ارائه کردهاند.
۲-۲۴-اندازه گیری کیفیت خدمات: مقیاس سروکوال
طبق گفته پاراسورامان، ژایتامل و بری(۱۹۸۵)، صرف نظر از نوع خدمت، مشتریان بطور اساسی معیار یکسانی را برای ارزیابی کیفیت استفاده میکنند. کیفیت خدمات دیدگاه/عقیده کلی انواع مشتریان راجع به دریافتشان است، که به وسیله مجموعهای از تجارب موفق یا ناموفق تشکیل می شود. برای اندازه گیری درک مشتری از کیفیتخدمات، پاراسورامان و همکاران(۱۹۸۵) مقیاس سروکوال را توسعه دادند. این مقیاس بر اساس مصاحبههای عمیق با مجریان و مصاحبههای گروهی با مشتریان از چهار نوع خدمت متفاوت متمرکز شده بود. آنها اطلاعات جمع آوریشده را تحلیل کردند و به این نتیجه رسیدند که مشتریان کیفیت خدمات را بر اساس ده معیار یا بعد کلی زیر ارزیابی میکنند:
۱- ملموسات: ظاهر تسهیلات فیزیکی، تجهیزات، کارکنان و مواد ارتباطی
۲- قابلیت اطمینان: توانایی انجام دادن خدمت وعده داده شده به درستی و دقیق
۳ – پاسخدهی: میل/رضایت به کمک کردن مشتریان و فراهم کردن فوری خدمات
۴- شایستگی/صلاحیت: تسلط به مهارت ها و دانش مورد نیاز برای انجام دادن خدمت
۵- نزاکت/ادب: ادب، احترام، مراعات و رفاقت برخورد کارکنان
۶- اعتبار/قابل قبول بودن: قابلیت اعتماد، مقبولیت و صداقت فراهم کننده خدمت
۷- امنیت: رهایی از خطر، ریسک و شک و شبهه
۸- در دسترس بودن: دسترسی و سهولت تماس
۹- ارتباطات: نگهداری و حفظ مشتریانی که می توانند بفهمند و به آنها گوش بکنند
۱۰- درک مشتری: ایجاد تلاش برای دانستن مشتریان و نیازهای شان
در سال ۱۹۸۸ پاراسورامان و همکاران، مقیاس سروکوال را با تقلیل ده بعد اصلی به پنج بعد تصیح کردند. دلیل اصلی این تقلیل این بود که چون روابط قابلتوجهی در بین هفت بعد از ده بعد اصلی در آن مطالعه مشاهده شدند. شایستگی/صلاحیت، نزاکت، اعتبار و امنیت به بعدی به نام«تضمین» یکی شدند. دسترسی، ارتباطات، و درک مشتری به بعد دیگری به نام«همدلی» گروهبندی شدند. در نتیجه پنج بعد کیفیت خدمات بنام قابلیت اطمینان، پاسخدهی، تضمین، همدلی و ملموسات ایجاد شدند. این ابعاد بصورت مختصر در زیر توضیح داده میشوند(لولاک،۲۰۰۱).
ملموسات: استقرار فیزیکی فراهم کنندگان خدمات، تجهیزات، مردم و مواد ارتباطی چگونه هستند؟ از آنجایی که هیچ عنصر فیزیکی وجود ندارد تا در خدمات ارزیابی شود، مشتریان موقعی که ارزیابی هایشان را انجام می دهند اغلب به شواهد ملموس، که آن را در بر می گیرد اعتماد می کنند.
قابلیت اطمینان: آیا موسسه در فراهم کردن خدمات معتبر است؟ آیا همانطور که قول داده آنرا فراهم می کند؟ قابلیت اطمینان توانایی انجام دادن خدمت وعده داده شده به درستی و دقیق است به عبارتی دیگر، هماهنگی و قطعیت موسسه را بر حسب عملکرد منعکس میکند. قابلیت اطمینان مهمترین بعد برای مصرف کننده خدمات است.
پاسخگویی: آیا کارکنان موسسه از فراهم کردن فوری خدمات توانا وکمک کننده/مفید هستند؟ پاسخگویی یعنی میل به کمک کردن مشتریان و فراهم کردن خدمات فوری

ارزشیابی: به دنبال انتخاب، صحیح کارکنان و قرار دادن آنها در جایگاه های مناسب می باید عملکردهای آنها مورد ارزشیابی قرار گیرد. ارزشیابی, عبارت است از: سنجش سیستماتیک و منظم کار افراد در رابطه با نحوه انجام وظیفه آنها در مشاغل محوله و تعیین پتانسیل موجود در آنها جهت رشد و بهبود.
جابجایی و یا تثبیت کارکنان: بر اساس نتایج ارزشیابی کارکنان می توان در ارتباط با جایگاه مناسب آنها در سازمان به نحو صحیح تصمیم گیری کرد. ارزشیابی عملکرد کارکنان در یک دوره زمانی مشخص میزان موفقیت یا عدم موفقیت آنها را در انجام وظایف محوله نشان می دهد و بر اساس این ارزشیابی می توان کارکنان را در جایگاه شغلی خود تثبیت، ارتقا یا تنزل داد.(رابطی ۱۳۸۰)
شایسته سالاری اداری دارای ۳ محور است:
قانون (آیین ورود به خدمت): به این معنا که ورود به خدمت بر اساس امتحان و مسابقه به صورت عادلانه و برابر انجام شود و قانون‌گرایی مبنا قرار گیرد به این نکته باید توجه داشت که
شایسته سالاری در کشوری قابل تصور است که تابع قانون باشد. بنابراین شرط اساسی شکل‌گیری، تداوم و تکامل نظام شایسته‌ سالاری حاکمیت قانون و قانون‌ گرایی است. البته این قانونمندی و مشروعیت باید از مردم سرچشمه گیرد. شایسته‌ سالاری در جوامع دارای فرهنگ دموکراتیک و جوامعی که در آن قانونمندی هنجار شده، قابل نهادینه شدن است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

عدالت: افراد باید در شرایط و فرصت‌های برابر قرار گیرند و دارای صلاحیت و توانایی برای شرکت در مسابقه باشند. این نکته قابل ذکر است که وظیفه صندوق استخدامی دولت این نیست که به ایجاد عدالت در سطح جامعه بپردازد و استخدام کشوری وسیله‌ای برای جبران نابرابری‌ ها در بخش‌های دیگر مثل آموزش نیست و نمی‌توان افراد ناتوان و بیسواد را به این دلیل که محروم بوده‌اند و شرایط کافی را برای توانمند شدن نداشته‌اند، استخدام کرد.
البته دولت باید شرایط برابر تحصیلی را برای افراد، بخصوص محرومان فراهم کند. در نظام اداری کسانی باید وارد شوند که توانمند باشند، چرا که این نظام شبیه بازاری است که هر چه فرد باهوش‌تر و کوشاتر باشد، به تبع آن از مزایا و منافع بیشتری بهره‌مند خواهد شد. بنابراین فرد با تکیه بر مهارت و آگاهی‌های خود به مزایا، منافع و مشوق‌های بیشتری دست می‌یابد که احساس رضایتمندی را در وی افزایش می‌دهد.
کشورهای سوسیالیستی و کمونیست‌ها، نظام اداری را وسیله‌ای برای ایجاد عدالت اجتماعی می‌دانند که این امر مخرب نظام اداری است. این نکته نیز قابل ذکر است که منظور از برابری و عدالت این نیست که همه را به طور یکسان مورد ارزیابی قرار داد.
کارآیی: کسانی که وارد نظام اداری می‌شوند باید دارای ویژگی‌های خاص و متمایز از افراد عادی باشند تا کارآیی نظام اداری تضمین شود، مثلا کسانی که می‌خواهند وارد خدمت دولت شوند باید مدرک دیپلم داشته باشند. حتی افراد محروم نیز باید هنگام ورود به خدمات دولتی حداقل شرایط لازم را داشته باشند تا موجب ناکارآمدی نظام اداری نشود. باید شرایطی فراهم شود که بهترین و توانمندترین افراد کارآمد در مسابقات استخدام کشور شرکت کنند تا کارآیی نظام اداری حفظ شود.
نظام اداری بارزترین پدیده در عرصه اداره عمومی جامعه پیشرفته است که پیدایش آن در نتیجه تخصصی شدن امور و قبول اصل استمرار خدمات عمومی در جریان جذب و به کارگیری نیروی انسانی است. این نظام صرفا به عملیات استخدام و ورود به خدمت دولتی نمی‌پردازد بلکه کلیه جریان امور اداری و استخدامی را از ورود با بازنشستگی و حتی پس از آن را در بر می‌گیرد.
شایسته‏ سالاری از جمله عواملی است که موجب شکوفایی، وفاداری و تعهد کارکنان به کار و سازمان می‏شود. استقرار شایسته‏ سالاری پدیده و فرایند ساده‏ای نیست، بلکه مجموعه‏ای‏ پیچیده از ساز و کارهایی است که طی یک فرایند بلندمدت و منطقی بایستی در سازمان استقرار یابد و لازمه آن فراهم آوردن زیر بناهای مربوطه از نظر ساختاری، نگرشی، قانون و سازمانی‏ است.
ایجاد انگیزه، تحرک و پویایی در نیروی انسانی مستلزم درک و شناخت منابع انسانی و فراهم‏ آوردن محیط مناسب برای آنهاست. اگرچه بر اساس پاره‏ای از دیدگاه‏های مطرح شده در مورد انسانها درک رفتار انسان بسیار دشوار و مشکل است اما مطالعات و تحقیقات رفتاری در این‏ زمینه توانسته است ابعاد زیادی از پیچیدگی‏های رفتار انسان را روشن نماید. امروزه یکی از مهارت‏های لازم برای اعمال مدیریت در سازمان ها در هر سطح و رده‏ای، توانایی درک، تحلیل و پیش‏بینی رفتار افراد است و براساس همین مهارت‏ها و شناخت بدست آمده است که می‏توان‏ منابع انسانی را برانگیخته نمود. یکی از مهمترین عوامل در ایجاد انگیزه و پویایی در کارکنان، استقرار آنها در جایگاه مناسب است. جایگاهی که می‏توانند قابلیت‏ها و توانمندی‏های خود را به‏ منصه ظهور برسانند و در عین حال امکان رشد و تعالی خود و سازمان را بوجود آورند و این مهم‏ زمان عملی خواهد شد که شایسته‏سالاری در سازمان ها تحقق یابد. در واقع اگر افراد بطور صحیح در جایگاه های مناسب قرار داده شوند با موفقیت در کار و دریافت پاداش احساس‏ رضامندی خواهند کرد و رضامندی در محیط کار منجر به انگیزه کار و تلاش بیشتر می‏شود (رابطی،۱۳۸۰؛۳۹).
۱-۱-۲-۲ ضرورت‏های شایسته سالاری
نبود شایسته سالاری در جامعه، اتلاف استعدادهای بالقوه‏ و به تبع آن کاهش کارایی در بخش‏های مختلف را به دنبال دارد. شایسته سالاری به حذف افراد ناکارآمد در راستای رضایت ‏مشتریان منجر شده و نبود شایسته سالاری می‏تواند به حذف و یا فرار شایستگان و نارضایتی مشتریان منجر شود. بدیعی است‏ که موضوع شایسته سالاری برای مشاغل حساس، از اهمیت ‏بیشتری برخوردار است. (ابطحی، عبد صبور،۱۳۸۹؛۱۴۱).
۲-۱-۲-۲ مبانی و اصول شایسته سالاری
پایه و اساس شایسته سالاری رعایت عدالت اجتماعی^[۱۱]‏ در راستای پرورش استعدادها است.
شایسته ‏سالاری یک موقعیت اجتماعی است که به وسیله برتری‏های‏ علمی و نه به وسیله اصل و نصب و نور چشمی بودن حاصل‏می‏شود. امروزه شایسته سالاری در اندیشه‏های اخلاقی و سیاسی مطرح شده و رعایت آن ارتقاء کارایی را به دنبال دارد. لذا شناسایی افراد شایسته باید بر اساس تلاش و توانایی‏^[۱۲] آنها صورت گیرد.
یکی از اصول زیر بنایی شایسته سالاری، اصل برابری در فرصت‏ها است. بر مبنای این اصل در یک جامعه، افراد مختلف‏ باید از شانس مساوی در دستیابی به فرصت‏ها برخوردار باشند و استفاده یا عدم استفاده از فرصت‏ها باید به موفقیت یا عدم‏ موفقیت آنها منجر شود.
اصل دومی که از اصول زیر بنایی شایسته سالاری محسوب‏ می شود، اصل برابری ارزش افراد است. بر مبنای این اصل، ارزش افراد به صورت فطری یکسان بوده و معیارهایی مانند اصل و نسب نمی‏توانند به عنوان معیار شایستگی قرار گیرند. (ابطحی، عبد صبور،۱۳۸۹؛۱۲۲).
۳-۱-۲-۲ محدودیت‏های شایسته سالاری
رعایت اصول شایسته سالاری به راحتی امکان پذیر نیست، خصوصا هنگامی که قضیه دوستان و خویشاوندان، مطرح ‏می‏شود. یکی از محدودیت‏های مربوط به شایسته سالاری، موضوع اندازه‏گیری معیارهای آن مانند بهره هوشی، دانش و تجربه است. آیا چنین معیارهایی را می‏توان به درستی اندازه‏گیری نمود و نتیجه اندازه‏گیری را با اطمینان کامل می‏توان ‏پذیرفت و رای قاطع در خصوص شایستگی و با عدم آن، صادر کرد؟ ممکن است توجه بیش از حد به شایسته سالاری، انگیزهء توافق ظاهری و همرنگ جماعت شدن^[۱۳] را در کارکنان ایجاد نماید. بدین ترتیب، برخی از کارکنان به عوام‏ فریبی متوسل شده و رفتارهایی را بروز می‏دهند که آنها را در زمرهء شایستگان معرفی نماید. مسلماً، بین افراد حرفه‏ای و کسانی که از قبل حرفه، زندگی خود را اداره می‏کنند، تفاوت‏هایی وجود دارد.
شایسته سالاری یک سیستم اجتماعی بر پایه شایستگی‏ شخصی افراد است که می‏تواند کارایی بیشتر را به دنبال داشته ‏باشد. نتیجه ی مثبت چنین سیستمی، پرورش استعدادها بوده و پیامد منفی آن تعارض بین افراد است، زیرا برای بسیاری از کارکنان تعیین شایستگی فقط بر اساس عملکرد، قابل قبول ‏نمی‏باشد. برای این افراد پارامترهایی مانند سابقه‏کار (نه لزوما تجربه)، سن، پیشکسوتی و روابط دوستانه و خویشاوندی ‏مهمتر به نظر می‏رسد. محدودیت دیگر مربوط به وجود احتمال و شانس در اندازه گیری معیارهایی مانند متغیرهای رفتاری، مهارت ا و اطلاعات است. اگر یک فرد در یک آزمون مربوط به مهارت ها موفق نشود آیا لزوماً فاقد مهارت لازم است؟(گلکار و ناصحی فر، ۱۳۸۱، ص ۹)
نهادینه کردن فرهنگ شایستگی مهمترین راهکارهای بلند مدت در جهت تحقق نظام شایسته سالاری می باشد. در این زمینه سه تحول عمده باید صورت پذیرد. ارتقا دانش افراد نسبت به مفهوم شایستگی و ویژگی های آن، تغییر نگرش افراد نسبت به مفهوم شایستگی و درونی نمودن آن مطابق با ارزش های سازمانی و شخصی، افزایش توانایی کارکنان متخصص در انجام ماموریت ها و وظایف با توجه ویژه بر ارزش ها که از میان موارد فوق اولین گام در مسیر بومی سازی فرهنگ
شایسته سالاری تبیین ارزش های بنیادین، ایدئولوژیک و باورهای ملی و مطابقت آن با واقعیت های حاک بر جامعه می باشد. (دهقانان، مجله مجلس و پژوهش، ش ۵۳: ۱۳۸۵)
۴-۱-۲-۲ ابعاد شایسته‏سالاری
عوامل زیر بر موفقیت شایسته‏سالاری در سازمان اثر می‏گذارد:
تقاضا برای بهبود عملکرد
وجود استعداد برای کسب تجربه
وجود یک برنامه آموزشی و توسعه به موقع آن ‏که بر اساس نیاز سازمان تهیه شده باشد.
توانمندی سازمان برای به کارگماری موثر منابع انسانی به‏ گونه‏ای که موقعیت شغلی هر فرد بیشترین تطبیق را با قابلیت‏هایش نه دقیقاً در زمان حال بلکه در آینده داشته باشد
(پالن‏۱، ۲۰۰۳).
برای استقرار شایسته‏سالاری در سازمان باید به ابعاد مفهومی آن توجه کرد. در ادامه ابعاد
شایسته‏ سالاری بطور مختصر تشریح شده است:
۵-۱-۲-۲ شایسته‏خواهی
مسأله مهم برای استقرار شایسته‏سالاری مساله فرهنگی است. فرهنگ و ارزش های حاکم بر سازمان باید این فرصت را ایجاد کند تا سازمان به دنبال افراد شایسته باشد. همه افراد سازمان‏ باید شایسته را بر غیر شایستگانی که بر دوش آنها سنگینی می‏کند ترجیح دهند. آنها از نگاه افراد سنگینی را حس‏ می‏کنند و مسئولیت را به شایستگان می‏سپارند.
‏ بنابراین شایسته‏خواهی یک نیاز است و احساس این نیاز به فرهنگ‏سازی نیاز دارد. وقتی‏ شایستگی به نیاز تبدیل شد فرد سعی می‏کند شایستگی‏اش را حفظ کند تا تنزل پیدا نکند و دیگران جایش را نگیرند و اگر می‏خواهد ارتقاء پیدا کند باید شایستگی‏هایش را توسعه دهد.
از این ‏رو سازمان ها باید شایسته سالاری را تبدیل به یک فرهنگ کنند. فرهنگ نیاز به‏ شایسته سالاری یعنی فرهنگ افزایش بهره ‏وری و استفاده بهینه از منابع که خود ضامن بقاء و تحقق اهداف سازمان می‏شود (ابیلی و همکاران،۱۳۸۴؛۱۰).
۶-۱-۲-۲ شایسته‏یابی
بعد دوم شایسته‏یابی است. وقتی فرهنگ سازمانی ایجاب کرد که سازمان نقش‏ها را برای‏ افراد شایسته تعریف کند، تلاش سازمان برای یافتن افراد شایسته شروع می‏شود. قبل از اینکه‏ سازمان اقدامی برای شایسته‏یابی انجام دهد، پاسخ سؤالات زیر باید مشخص باشد:
اول: نیروهای موردنیاز سازمان واجد چه قابلیت یا صلاحیت‏هایی باید باشند؟
پاسخ به سؤال بستگی به راهبردهای سازمان در مورد منابع انسانی‏اش دارد که با توجه‏ به بیانیه رسالت سازمان و چشم ‏انداز تدوین شده برای سازمان انتخاب شده است.
دوم: نیروهایی که واجد قابلیت‏های لازم است شرایط بازار کار مورد مطالعه قرار گیرد تا شناخت کافی از انتظارات نیروهای واجد صلاحیت حاصل گردد.
سوم: آیا سازمان توانایی تأمین انتظارات نیروهای واجد صلاحیت را دارد؟ آیا برای این منظور برنامه‏ ریزی لازم را انجام داده است؟
شایسته‏یابی ایجاب می‏کند انتظارات نیروهای مورد نظر با شرایط داخل سازمان تطبیق داده‏ شود. در بخش دولتی محدودیت‏های قانونی حاکم بر استخدام و پرداخت‏ها ممکن است مانع‏ جذب یک نیروی شایسته شود. بنابراین سازمان دولتی در مرحله شایسته‏یابی با مشکل مواجه‏ می‏شود. برای رفع این مشکل لازم است پس از شناخت شرایط بازار کار و تطبیق انتظارات‏ نیروهای واجد صلاحیت با شرایط درونی سازمانی، چنانچه محدودیت‏های قانونی یا فرهنگی‏ سازمان مانعی برای تأمین انتظارات نیروی شایسته باشند، ابتدا به روش‏های مقتضی موانع و محدودیت‏ها را کاهش داد و سپس برای پیدا کردن نیروهای واجد صلاحیت اقدام کرد (ابیلی و همکاران،۱۳۸۴؛۸).
۷-۱-۲-۲ شایسته گزینی
سازمان باید معیارهای مشخصی برای گزینش افراد تعریف کند. معیارهای از قبیل سلامت‏ اخلاقی یعنی نبود زمینه‏های فساد مالی یا اخلاقی، قابلیت‏های یادگیری بالا به منظور سرمایه‏گذاری‏ برای رشد و پویایی فرد وجدان کاری که زمینه انجام به موقع کارها را فراهم می‏کند، می‏تواند به ‏عنوان معیارهای مهم گزینش افراد مورد توجه قرار گیرد. البته تعریف عملیاتی این معیارها مهم است و باید در تعریف معیارها و تطبیق مصداق‏ها توجه کافی مبذول گردد.
شایستگی یک مفهوم نسبی است و یک فرد برای تصدی یک شغل در یک سازمان و موقعیت ممکن است شایسته و در موقعیت دیگر کمتر شایسته باشد. به‏ عنوان مثال مدیر یک‏ شرکت موفق ژاپنی ممکن است مدیر خوبی در ایران نباشد. چون موقعیت‏ها و فرهنگ ‏های‏ سازمانی متفاوت است. بنابراین برای شایسته ‏گزینی باید فهرست شایستگی‏های بومی مورد نیاز برای هر سازمان تهیه شود.
بنابراین برای شایسته‏ گزینی دو اقدام لازم است:

۶– ۲ –رقابت تسلیحاتی در فضا و قوانین مخاصمات مسلحانه

استفاده از زور در فضا نه تنها به‌صورت حق برجنگ”jus ad bellum” بلکه به‌ صورت حق در جنگ”jusin bello” نیز مورد قضاوت و بررسی قرار می‌گیرد.^[۱۴۹] صرف‌نظر از اینکه این زور به چه عنوان در فضا بکار گرفته شده است و با کنار گذاشتن مسئله کیفیت یک درگیری نظامی، قوانین اندک اما مهمی به عنوان قوانین کاربردی در هر نوع درگیری‌های نظامی از جمله ضرورت نظامی، بشر دوستانه، تناسبی و تبعیتی اتخاذ شده است.^[۱۵۰] با این حال این اصل نمی‌تواند به عنوان یک پیش‌فرض درنظر گرفته شود که همین قوانین کاربردی در درگیری‌های فضایی به دلیل محیط بی‌نظیر و مشخصات عملیات فضایی قابل اعمال خواهد بود یا خیر؟ خوشبختانه، درگیری نظامی در فضا بدین درجه و در این زمان رخ نداده است. با این حال می توان پیش بینی کرد که یک روز فضاء ماوراء جو تبدیل به بُعد چهارم جنگ افزاری خواهد شد و در نتیجه به نظامنامه خاص خود از حقوق جنگ فضایی در فضا نیازمند خواهد بود. در عین حال برای در نظر گرفتن حقوق مخاصمات مسلحانه در فضا بهترین روش آن است که ابتدا قوانین موجود را اینچنین در نظر بگیریم:^[۱۵۱]

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

اول، باید قوانین مخاصمات مسلحانه موجود در خشکی، دریا و هوا که می تواند قابل تعمیم به محیط فضا باشد در نظر داشت.
دوم، باید یاد آور شد که معاهده فضا به ‌طور اساسی در شکل دادن یک قاعده حداقلی اصرار می‌ورزد و بنابراین ممکن نیست تعلیق یا فسخ شود.^[۱۵۲]بنابراین می توان برخی قواعد مشخص را به طور خاص برای تأکید روی قوانین موجود، جهت قانونمند کردن فعالیت‌های نظامی در فضای خارجی مورد توجه قرار داد. به‌طور کامل اهداف برجسته در پیشرفت و توسعه یک حق در بلو فضایی نباید این گونه باشد که:”تخلف از قوانین یا در هر مسئله مهم دیگری از قوانین قبلی” حاکم بر گونه های دیگر جنگ می‌باشد، بلکه باید قوانین مورد قبول و حاکم را به گونه ای گسترش داد که درگیریهای نظامی در فضا را نیز در برگیرد.^[۱۵۳] بنابراین، قوانین رایج کنونی در درگیری‌های نظامی یک نقطه شروع مقطعی می‌باشد تا زمانیکه صدور فرمان یا قوانین بعدی بتواند به استفاده نظامی از فضا قابل تغییر باشد. یکی از این قوانین قابل کاربرد در فضا پروتکل ضمیمه اول (API) ژنو(۱۹۷۷)است. جالب است به بند ۳ماده‌ ۴۹ این پروتکل اشاره شود که تصریح می‌کند پروتکل ضمیمه اول سال ۱۹۷۷ در مورد تمام انواع جنگ‌های موجود که ممکن است روی جمعیت غیرنظامی، افراد غیرنظامی یا اهداف غیرنظامی تأثیر بگذارد به کار گرفته می‌شود. بند ۳ ماده ۴۹ پروتکل ضمیمه اول (۱۹۷۷) بیان می‌کند که جنگ زمینی، دریایی یا هوایی باید تابع قوانین وضع شده در بخش چهارم از این پروتکل باشد که مربوط به توجه و حفظ جمعیت غیرنظامی در مقابل تأثیرات جنگی می‌باشد. این موضوع ممکن است مورد بحث قرار گیرد که ابعاد ارائه شده در این پروتکل جامع نمی‌باشد ولی به هر حال این قوانین در درگیری‌ها، درهر بعدی از جنگ که مشمول فضا نیز هست و روی جمعیت غیرنظامی یا اهداف غیرنظامی تأثیر گذار باشد به کار گرفته می‌شود و قابل اعمال است.
حال باید دید که آیا قوانین موجود در مخاصمات مسلحانه، اگر تنها در مقام قیاس باشد مناسب برای به کارگیری در جنگ فضایی است یا خیر؟ البته این بدون غرض‌ورزی در قدم نخست نیاز به وضع قوانین جدید و سپس خارج نمودن قوانین غیر ضروری از طریق اقدام آینده دولت‌ها دارد. به عنوان مثال، این سند، پروتکل ضمیمه اول ۱۹۷۷، روی دو کاربرد مهم مقررات مخاصمات مسلحانه بازتاب دارد که می‌توان این دو کاربرد را در مورد مخاصمات در فضا اینگونه بیان کرد:
اول : محافظت از محیط فضایی.
دوم: قانون هدف‌گیری در فضا.

۱ –۶– ۲ – حفاظت از فضا در هنگام بروز درگیری‌های نظامی

نگرانی قواعد کاربردی مخاصمات مسلحانه برای حفاظت محیط می‌تواند در ۲ مورد بررسی شود: ابتدا قوانین مخاصمات مسلحانه به تاثیر جنگ روی محیط می‌پردازد، دوم این که این قانون به کاربرد محیط به عنوان ابزاری برای جنگ نگاه می‌کند.^[۱۵۴] بند ۳ماده‌ ۳۵ وماده ۵۵ این قانون API^[155] جنبه‌ اول مداخله‌ قانون ستیز نظامی با محیط را بررسی می کند. صحیح است که فرض کنیم هر دو قانون متعلق به مفاد قوانین عرفی هستند.^[۱۵۶]بند۱ماده ۵۵ درباره‌ حفاظت از جمعیت غیرنظامی در زمین بحث می‌کند که کاربرد آن در جنگ زمینی محدود است. با این حال بند ۲ماده ۳۵ آنچنان محدود نیست و از این‌رو می‌توان این ماده را با یک تفسیر صحیح، به تمام انواع جنگ‌ها گسترش داد.^[۱۵۷]این امرکه این ماده همچنین مشمول جنگ فضایی می‌باشد می‌تواند از طریق تفسیر «محیط طبیعی» واژه‌ای که در دو ماده‌ قانونی ذکر شده اما بدون تعریف باقی مانده آشکار و روشن شود. همان‌طور که هر دوی این ماده ها به نظر می‌رسد نظریه‌های بومی را اتخاذ کرده باشند که در آنها، محیط طبیعی اغلب به «سیستم وابستگی حل نشدنی بین ارگان‌های زنده و محیط بی‌روح آنها» اطلاق می‌گردد.^[۱۵۸] در یادداشت کمیته‌ بین‌المللی صلیب سرخ آمده است که «مفهوم محیط طبیعی باید در حالت وسیع‌تری درک شود تا محیط زیستی که در آن طبیعی زندگی می‌کنند را پوشش دهد.^[۱۵۹]» منبع معتبر دیگری اظهار می کند که محیط، فضای زندگی، کیفیت زندگی و سلامت بشر، از جمله نسل های آتی را نیز پوشش می دهد.^[۱۶۰]
برخی بر این عقیده هستند که اگر این واژه در وسعت بیشتری درک شود «مفهوم محیط» می‌تواند این‌گونه تفسیر شود که «شامل مداری که بشر در آن حضور دارد» باشد.^[۱۶۱]برای وضع قوانین مشابه و قابل اجرا در همه ‌مدارهای اطراف اجرام آسمانی، این اصل باید مورد توجه قرار گیرد که در مکان‌هایی که نسل‌های آینده ممکن است در آن ساکن باشند یا حداقل در مدار اطراف اجرام آسمانی یا روی آن حضور داشته باشند اجرام و مدارها باید توسط قانونی که از محیط فضایی محافطت می‌کند پوشش داده شود. نهایتاً افراد نباید تعجب کنند اگر یک طرح پیشنهادی راه خود را از طریق میز مذاکره برای اظهار حفاظت از کل فضای خارجی به عنوان محیطی که روی پیشرفت بشریت مؤثر است، پیدا کند.^[۱۶۲]
قرارداد ۱۹۷۷ درباره‌ منع استفاده‌ نظامی از تکنیک‌های اصلاحی محیط ^[۱۶۳] که مربوط به کاربرد عمدی این‌گونه تکنیک‌ها می‌باشد، بحث می‌کند.^[۱۶۴]حائز اهمیت است که این قرارداد تنها به استفاده نظامی از تکنیک‌های اصلاحی محیط (ماده ۱) محدود شده است. این پیمان به‌صورت آشکار قابل استفاده برای فضاء ماوراء جو شده است.^[۱۶۵]اگر اینگونه باشد، کاربرد نیرو در فضا اثرات خود را پس از درگیری‌های نظامی به شکل مخروبه‌های فضایی بر جا می‌گذارد و تولید خرابه‌ها در فضا تنها یک مسئله‌ زیست محیطی نمی‌باشد خرابه‌های فضایی می تواند اثر مشابهی همانند یک سلاح داشته باشد.^[۱۶۶] تلاش زیادی لازم است تا آسیب خرابه های فضایی به محیط را به حداقل رساند و از آسیب رسیدن به دارایی‌های فضایی غیر جنگجویانه جلوگیری بعمل آورد. قانون مخاصمات مسلحانه در فضا باید برروی این موضوع بازتاب بیشتری داشته باشد.

۲ –۶– ۲ –اهداف نظامی

برای تعریف اهداف نظامی، که امروز با وسعت بیشتری مورد پذیرش است، باید به بند ۲ماده ۵۲ از API رجوع کرد.^[۱۶۷]این ماده قصد دارد بین اهداف غیرنظامی و نظامی که در ماده ۴۸ (API) آورده شده است تمایز بگذارد. بند ۲ماده ۵۲ آزمایشی را بیان نموده تا یک هدف را به عنوان هدف نظامی شناسایی کند. ابتدا یک هدف نظامی باید، در طبیعت، موقعیت، هدف یا کاربری خود، کمک مؤثری به فعالیت نظامی کند. در پارامتر “طبیعت” ، یک هدف هنگامی نظامی بودن آن تصدیق می‌شود که در ساختار نظامی وارد شود. در پارامتر “موقعیت” اغلب به نحوه قرار گرفتن ساختار در نقطه استراتژی توجه می شود. جالب است که این تعریف می‌تواند شامل یک مدار شود.^[۱۶۸]در توصیف “کاربری”، معیارها اغلب استفاده دو گانه را نشان می‌دهند و از سوی دیگر تخریب قسمت یا کل هدف، تسخیر یا خنثی‌سازی آن، باید یک فایده‌ مطلق نظامی داشته باشد.^[۱۶۹]
سؤالی که مطرح می شود این است که آیا یک دارایی غیرنظامی که عملکرد‌های نظامی برای یک یا هر دو طرف متخاصم را اجرا می‌کند می‌تواند یک هدف نظامی در نظر گرفته شود یا نه؟^[۱۷۰]این سؤال مربوط به اهداف استفاده دوگانه می‌شود که اهداف مورد استفاده چه به‌صورت همزمان و یا به ‌صورت جایگزینی، همانند اهداف غیرنظامی در نظر گرفته می‌شوند. قوانین کاربردی مخاصمات به صراحت از چنین اصطلاحی (اهداف استفاده دو گانه) استفاده نمی‌کند بلکه تنها در باره ‌اهداف نظامی و غیرنظامی صحبت می‌کند و همچنین بیان می‌کند که یک هدف غیرنظامی ممکن است به یک هدف نظامی تبدیل شود. جالب است که از جانب دولت ها پیشنهاد شده است که ابزار خاص ارتباطی، مشمول بند ۳ماده ۵۲ (API) قرار بگیرند که در این ماده بیان شده است در مورد شک بین نظامی یا غیر نظامی بودن هدف، فرض بر غیر نظامی بودن آن است.^[۱۷۱]ماهواره‌ها گرچه به‌صورت آشکارا در این ماده ذکر نشده‌اند اما نقش مهمی در زیربنای ارتباطات امروز ایفا می‌کنند. با این حال، ماهواره‌ها دقیقاً شامل این ماده نشده اند، شاید به دلیل استفاده نظامی بسیار محتمل آنها در زمان جنگ باشد.این موضوع، همچنین تا حدودی مربوط به معیار “هدف” می‌شود. بنابراین بطور کلی بند ۳ماده ۵۲ (API)در مورد کاربری ابزار ارتباطی درمخاصمات مسلحانه نظامی به کار گرفته می شود.
علاوه ‌براین، تعداد زیادی مسائل تناسبی وجود دارد که هدف‌سازی را یک قانون بغرنج می‌کند. بند ۵ماده۵۱ وبند۱ماده۵۷ API))بیان می‌کنند که فواید نظامی حاصله نباید کمتر از آسیب های محیطی و غیر نظامی باشد.^[۱۷۲]این مطلب در مورد دارائی‌های غیرنظامی مورد استفاده برای اهداف نظامی، همین‌طور دارائی‌های نظامی که خدمات غیرنظامی را فراهم می‌کنند بکار گرفته می‌شود.^[۱۷۳] قضاوت در این موضوع، ممکن است به علت مالکیت چند ملییتی دارائی‌ها و همچنین دارایی های بی طرف، پیچیده‌تر شود.^[۱۷۴]در التزام به، به حداقل رساندن صدمات، در مخاصمات باید خرابه های فضایی نیز محاسبه گردند. باید یاد آور شد که تأثیرات پر انعکاس یا طولانی مدت قابل پیش‌بینی، قسمتی از موانع قانونی جاری در هدف‌سازی درنظر گرفته نمی‌شوند، اما به نظر می‌رسد با این حال کشورها را نگران کند.^[۱۷۵]این موضوع می‌تواند توسط جوامع پیشرفته از لحاظ فنی توضیح داده شود که این امر به سیستم‌های پیچیده و کامل (مدنی- نظامی) شبکه‌ها و زیر بناها نیازمند است.^[۱۷۶]با این حال، این سیستم‌ها اغلب از ماهواره‌هایی استفاده می‌کنند که احتمال می رود وسایل نظامی باشند. حمله به این ماهواره‌ها ممکن است بخش‌های اعظمی از جوامع دنیای مدرن (از جمله قابلیت‌های پاسخ ضروری پزشکی و دیگر قابلیت‌ها) که به داده های این ماهواره‌ها و ارتباط با آنها وابسته اند را دچار آسیب و مشکل جدی نماید.

۳ –۶– ۲ – تدابیر پیشگیرانه از نظر حقوق بین الملل

موضوع دیگری که ممکن است رعایت قوانین درگیری‌های نظامی در جنگ فضایی را پیچیدهتر کند مربوط به اتخاذ تدابیر پیشگیرانهمی‌باشد. در جنگ‌های زمینی و هوائی، طرف‌های مخاصمه وظیفه دارند تدابیر پیشگیرانه ‌لازم درهنگام حمله ماده۵۷API))و در مقابل تأثیرات حمله ماده ۵۷ API اتخاذ نمایند .مادهAPI 57 در کنار قوانین دیگر متذکر می‌شود که اهداف حملات نباید هدف‌های غیرنظامی ‌باشند. ماده API58 شامل لزوم جدا کردن اهداف غیرنظامی تحت کنترل از اهداف نظامی است.^[۱۷۷] در حالی که وظیفه پیشین ممکن است توسط قرارداد ثبتی تسهیل گردد^[۱۷۸]، این حقیقت که یک بخش نسبتاً بزرگی از دارائی‌های فضایی از کاربرد دوگانه و یا پتانسیل آن برخوردارند موضوع را پیچیده و بغرنج می‌کند. این طبقه‌بندی از دارائی‌ها، جدا کردن عملکردهای نظامی از غیرنظامی را واقعاً غیر ممکن می‌سازد. به علاوه این احتمال نمی‌تواند کنار گذاشته شود که یک روز جنگ فضایی ممکن است به همان صورتی که جنگ دریایی پیشرفت کرده پیش رود.
کتاب راهنمای سن رمو^[۱۷۹]وارد کردن لزوم تدابیر پیشگیرانه در مقابل تأثیرات حملات در جنگ دریایی را مشخص نکرده است.^[۱۸۰]این نکته بصورت بحث ‌برانگیز نشان می‌دهد که وزن بیشتری روی طرف حمله کننده در اتخاذ تدابیر پیشگیرانه گذاشته شده و احتمال دارد به یک قانون مشابه برای جنگ فضایی (با توجه به تعداد زیاد دارائی‌ها که کاربرد دوگانه دارند) ختم شود. طبق قوانین کاربردی مخاصمات مسلحانه اگر در نبرد فضایی، بی طرفی یکی از دارایی های فضایی به هر نحو زیر سوال برود و خلاف آن ثابت شود آن دارایی محکوم به خیانت است و طرف مقابل می تواند به آن به چشم یک هدف نظامی نگاه کند.^[۱۸۱]برای نمونه می توان وضعیت غیرنظامی که به طور مستقیم دربند۳ ماده ۳۷ (API) ذکر شده است را بیان نمود. مثالی که در این باره توسط اسمیت آورده شده به این مسئله می پردازد که ممکن است دارائی های نظامی که به عنوان غیرنظامی ثبت شده به دشمنی ها دامن زده و آنها را تشدید کند.^[۱۸۲]از این‌رو وضعیت غیرنظامی فی‌نفسه پیمان‌شکن نمی باشد اما یک قانون جدید لازم است تا پیمان‌ شکنی را تفسیر کند. اسمیت از معیار «تسهیلات حمله» استفاده می‌کند تا به این موضوع ماهیت ببخشد. با این حال دولت‌ها باید دقت کنند که مسئله علیت را به طور افراطی دنبال نکنند.^[۱۸۳]هنوز باید یک نتیجه‌ قطعی از کشتن و صدمه رساندن به عنوان یک نتیجه (مستقیم) از عمل پیمان‌شکنی وجود داشته باشد تا مشمول منع ماده ۳۷ شود. بعنوان مثال می‌توان از ایجاد یک سیگنال مختل کننده غیرقانونی توسط یک غیرنظامی ثبت شده نام برد.

۷– ۲ – آیا الزامی برای استفاده از سلاح فضائی وجود دارد؟

برخلاف ممنوعیت یا محدودیت‌های ابزار و اهداف جنگ، این موضوع باید بررسی شود که آیا سلاح‌هایی فضایی خاص مطابقت بیشتری با قانون درگیری های نظامی نسبت به ‌بکارگیری سلاح‌های دیگر دارند یا خیر؟ آیا استفاده از آنها مجاز می باشد^[۱۸۴]؟ از آنجا که ماهواره‌هایی که برای اهداف نظامی استفاده می‌شوند در عملکرد بسیار مفید بوده و خنثی‌سازی آنها جداً پتانسیل دشمن را ضعیف می‌کند بر طبق آن به یکی از اهداف اصلی جنگ با نام “ناتوان ساختن بیشترین تعداد افراد” کمک می‌کند^[۱۸۵]. پیشرفت‌های فنی در سلاح‌سازی فضایی ممکن است مطابقت زیادی با قانون درگیری‌های نظامی (برای مثال از طریق حملات دقیق) را نشان دهد. برخلاف قانون درگیری‌های نظامی، هیچ التزامی برای استفاده از سلاح‌هایی با قابلیت حملات دقیق درهر لحظه وجود ندارد. سلاح‌های فضایی نمی‌توانند و نباید بعنوان نوش‌داروی برای به حداقل سازی صدمات و به صفر -رساندن تلفات و در نتیجه ضمانتی جهت جنگ دیده شوند. طرف حمله کننده باید تدابیر پیشگیرانه لازم را ببیند و در انجام چنین کاری مجبور است بهترین وسیله‌ها و شیوه‌ها را با اهداف نظامی وفق دهد. تنها اگر روند وفق دادن نیازمند کاربرد سلاح‌های فضایی بود یک لزوم خاص به استفاده از آنها وجود خواهد داشت. بنابراین اگر فضا قرار باشد تسلیحاتی شود نباید یک لزوم کلی به استفاده سلاح‌های هسته‌ای در نظر گرفته شود.

فصل سوم

اهداف و چگونگی به کارگیری موشک های ضد ماهواره و نظامی گری در فضا

۱ – ۳ – فن آوری فضایی^[۱۸۶]
به مجموعه دانش ها، فنون و تجهیزات مرتبط به فضای کیهانی واطراف کره زمین و بررسی های عوامل موجود در زمین از طریق فضا را فن آوری فضایی گویند. امروزه فضا و فن آوری فضایی به واسطه کارکرد گسترده و ایفای نقش کلیدی درحل مشکلات جهانی، یک منبع عظیم برای تولید قدرت قلمداد می شود. قدرت های جهانی از فضا وفن آوری فضایی جهت دفاع از استقلال و تمامیت ارضی و افزایش اقتدار بین المللی خود استفاده می کنند. یکی از زمینه های راهبردی فضا وفن آوری فضایی درمورد مسائل نظامی و جنگ افزارهای فضایی می باشد. قدرت های برتر جهت تداوم سلطه و نفوذ خود درجهان به منظور دست یابی به قدرت برتر نسبت به رقیب ، سرمایه گذاری های کلانی را دراجرای طرح های نظامی مانندطرح دفاع موشکی بالستیک، ماهواره های مجهز به لیزر و …. می کنند. در این راستا کشور آمریکا که همواره سعی می کند تا برتری خود را درعرصه فضا، نسبت به کشورهای دیگر حفظ کند، پیشرو است. بی شک عقب ماندگی در گسترش فن آوری های فضایی و عدم اعمال حاکمیت در عرصه فضا امنیت ملی و اقتدار حاکمیت کشورها را مخدوش خواهد کرد و آسیب ها و پیامدهای منفی بسیاری درابعاد امنیتی و دفاعی، سیاسی و فرهنگی، اقتصادی و صنعتی، علمی و پژوهشی متوجه این کشورها خواهد بود. شاید مهمترین پیامد عقب ماندگی در علوم و فن آوری فضایی ، پیامد های منفی دفاعی و امنیتی باشد.

۲ – ۳ – ماهواره مهمترین فن آوری فضایی

واژه انگلیسی sate llite به معنی ماهواره از کلمه لاتین sate lles به معنی همراه، دنباله رو یا محافظ شخصی گرفته شده است. لغت ماهواره طبق تعریف به ابزاری گفته می شود که درمداری مشخص به دور یک سیاره درحال گردش باشد. ماهواره ها و فضا پیماها(سفینه فضایی) مهمترین دست آورد بشر، در فن آوری فضایی هستند. سفینه های فضایی به منظور کشف سیاره های دیگر ومطالعات کیهانی و فضایی به فضا پرتاب می شوند. ماهواره ها به خاطر کاربرد گسترده تر نسبت به فضا پیماها از اهمیت استراتژیکی بیشتری برخوردارند. امروزه ماهواره ها باگردش به دور زمین انبوهی از اطلاعات متنوع را دراختیار کشورها قرار می دهند. ماهواره ها درفرآیند بهره برداری دولت ها از فضا ، نقش بسزا و انحصاری را ایفا می کنند و دست یابی به ساخت و فن آوری ماهواره های با کارایی بیشتر اصلی ترین قدم در بهره برداری و پژوهش های فضایی است. ماهواره ها را براساس مأموریت و نوع کاربردشان به هفت نوع اصلی طبقه بندی می کنند که عبارتنداز:۱-ماهواره های ارتباطی و مخابراتی^[۱۸۷] ۲-ماهواره های هواشناسی^[۱۸۸] ۳-ماهواره های موقعیت یاب، GPSو ناوبری،^[۱۸۹] ۴- ماهواره های تحقیقاتی^[۱۹۰] ۵ – ماهواره های نظامی^[۱۹۱]۶- ماهواره های جاسوسی^[۱۹۲] ۷- ماهواره های شناسایی^[۱۹۳] که دراین مبحث تنها به ماهواره های نظامی و نقش برجسته آنها درامنیت ملی و بین المللی پرداخته می شود.
۱ – ۲ – ۳ – ماهواره های نظامی
ماهواره های نظامی شامل ماهواره های هواشناسی، ارتباطی، ردیاب و مشاهده زمین می باشند که برای مقاصد نظامی به کار می روند. برخی از این ماهواره ها که به ماهواره های جاسوسی نیز شهرت دارند، قادر به تشخیص پرتاب موشک ها، حرکت کشتی ها در مسیرهای دریایی و جا به جایی تجهیزات و ادوات نظامی در روی زمین می باشند. این ماهواره ها شبیه انواع تجاری آنهاست. با این تفاوت که داده های رمزداری را که فقط گیرنده خاصی بتواند آنها را کشف نماید، ارسال می نمایند. ماهواره های جاسوسی و نظامی همانند سایر ماهواره های تصویر بردار زمینی که کار عکسبرداری را به عهده دارند اما دوربین های بکار رفته درآنها از قدرت تفکیک بالاتری برخوردارند^[۱۹۴] . ماهواره های نظامی وجاسوسی می توانند آرایش های جنگی در هر منطقه ازجهان را تشخیص دهند. چنانچه استفان ترنر درکتاب « پنهان کاری و دموکراسی» می نویسد درسال ۱۹۷۸ توانستیم به راحتی کشف کنیم که نیروهای کوبایی همراه با قوای اتیوپی آماده شده اند تا علیه سومالی وارد نبرد شوند. درسال ۱۹۷۹ قبل از حمله شوروی سابق به افغانستان مقامات مسئول را آگاه ساختیم که نیروهای شوروی آماده تهاجم به افغانستان شده اند درهمان سال به تجمع نیروهای چینی درمرز ویتنام پی بردیم و نیز درسال ۱۹۸۰ مشاهده کردیم که قوای شوروی سابق برای تهدید لهستان دست به تحرکاتی درمرز دو کشور زده اند. وی همچنین می افزاید سیستم فنی پیشرفته این ماهواره ها این امکان را به ما می دهد که اگر برخوردی بین دوکشور به وجود آید بتوانیم از جزئیات حرکات واقدامات نظامی طرفین آگاه شویم. همچنین درمورد کنترل تعهدات مربوط به توافقنامه های تسلیحاتی با چنان دقتی عمل می کنیم که درگذشته هرگز امکان آن وجود نداشته است. به خصوص راجع به توافقنامه های تسلیحاتی شوروی، که با مراقبت های دائمی از عملکرد آن ها می توانستیم بطور مرتب از وفاداری شوروی سابق به مفاد توافقنامه آگاه شویم. چنانچه به همین وسیله درسال ۱۹۷۹ به دومورد تخطی شوروی سابق از اجرای یک توافقنامه تسلیحاتی آگاه شدیم و با بهره گرفتن از عکسبرداری ماهواره ای وسیستمهای استراق سمع توانستیم ثابت کنیم که شوروی سابق به فاصله چند دقیقه در یک روز، دست به آزمایش یک موشک بالستیک و یک موشک ضد بالستیک زده است.

۳ – ۳ – سیستم های فضایی

با توضیحات فوق، اهمیت کاربرد فضا درمسائل نظامی، دفاعی و امنیتی به خوبی درک می شود. درمجموع کاربرد نظامی فضا را می توان به دو بخش عمده تقسیم کرد: اول آنکه فضا، به منظور حمایت و تقویت عملیات و برنامه ریزیهای نظامی عمده در روی زمین مورد استفاده قرار گیرد. دوم فضا را می توان به عنوان عرصه ای برای فعالیت های مستقیم نظامی در نظر گرفت. که این کاربردها را می توان تحت عنوان سیستم فعال و سیستم غیرفعال درنظر گرفت.

۱ – ۳ – ۳ –سیستم فعال

هرسیستم فعال فضایی، یا به صورت جنگ افزار و یا به صورت جزء تفکیک ناپذیر سیستمهای جنگ افزاری به حساب می آید. این سیستم به طور مستقیم در جنگ های نظامی، دفاعی و امنیتی مورد استفاده قرار می گیرد و خود جزء مهمی از سیستم دفاعی به شمار می آید. ماهواره های جاسوسی استراق سمع، ناوبری و سیستمهای دفاعی برای مقابله با آنها ازجمله ضد ماهواره ها^[۱۹۵] بخشی از سیستمهای فعال فضایی قلمداد می شوند در حقیقت در سیستم فعال فضایی، محیط ماوراء جو به صورت بخش مهمی از میدان جنگ محسوب می شود.

۲ – ۳ – ۳ – سیستم غیرفعال

درسیستم غیرفعال، فضا به خودی خود یک جنگ افزار نیست، بلکه به منظور حمایت از فعالیت های نظامی مورد استفاده قرار می گیرد، یا به بیان دیگر، دراین سیستم فضا بطور غیرمستقیم در اختیار برنامه ریزیهای نظامی قرار می گیرد. در هر دو مورد فوق (سیستم فعال و سیستم غیرفعال) ماهواره ها نقش کلیدی دارند و کاربری نظامی فضا، براساس ماهواره هاست.

۴ – ۳ –آشنایی با موشک ضد ماهواره

سیستم های ضدماهواره یک اصطلاح گسترده است که شامل سیستم های سلاحی با توانایی زمین به فضا وفضا به زمین است^[۱۹۶]. موشک های ASAT به طور کلی موشک های بالستیکی بادامنه متوسط(۱RBM) هستند که می توانند هم پایه زمینی و هم پایه هوایی داشته باشند و برای تخریب ماهواره های در راستای اهداف نظامی طراحی شده اند. اخیرا دولت های محدودی توانایی ساختن چنین سلاح های را دارا می باشند. این دولت ها عبارتند از: ایالات متحده آمریکا، روسیه و جمهوری چین. همچنین کشور هند نیز درسال ۲۰۰۹ خبر دستیابی خود به این سلاح را اعلام نمود. درطول جنگ سرد، دو ابر قدرت آمریکا و روسیه اعتماد زیادی به توانایی ها ودارایی های خود در فضا داشته و ماهواره ها درآن دوره نقش بزرگی در توسعه و پیشرفت راهکارهای امنیتی ملی این دولت ها ایفا کردند. توسعه و پیشرفت سلاح های ماهواره ای توسط هر دو کشور تا اوایل دهه ۶۰ مصرانه مورد استفاده قرارگرفت. زیرا آنها آگاه بودند که ASAT پیشرفته موجود درانبار اسلحه و مهمات هرکدام سبب ایجاد یک جنگ روانی علیه رقیب آنها خواهد بود. ایالات متحده نیز با ایجاد برنامه ی ضد ماهواره ای خود که شامل ساخت موشک های ضد ماهواره ای پیشرفته بود خود را وارد عرصه رقابتی تازه نمود. اگرچه دراین زمینه تاریخ شفافی در دسترس نیست، اما عقیده براین است که آزمایش و توسعهASAT اتحاد جماهیر شوروی سابق ممکن است در اوایل سال ۱۹۶۲ آغاز شده باشد. توافق نامه محدودیت سلاح های استراتژیک (SALT)^[197] موقتا آزمایش این سلاح ها را به تعویق انداخت ولی تاریخ دقیقی از شروع مجدد این آزمایش ها در دست نیست.
درسال ۱۹۸۲ به نظر می رسید که هردو ابرقدرت مجهز به سیستم پیشرفته سلاح های ASATبودند .ازآنجا که مسائل مبهم بسیاری در استفاده از فضا تا به امروز باقی مانده است، دیگر استفاده های نظامی از فضا برای ابرقدرت ها به یک امر عادی تبدیل شده است و رقابت های ناحیه ای فزاینده ای در فضا توسط سیستم های نظامی مورد استفاده قرار می گیرد. در سال ۲۰۰۷ پکن توانایی سلاح ASAT خود را توسط تخریب ماهواره هوایی خود با موشک بالستیک به دنیا نشان دادند تا سومین کشور دارای تولید چنین سلاحی شوند. این آزمایش به دنبال عدم موفقیت چین، جهت کشاندن آمریکا به میز مذاکرات و همچنین پاسخ چین به نظریه برتری ایالات متحده در سیاست عملکرد فضایی انجام شد. این باور وجود دارد که اکثر فعالیت های نظامی فضایی چین در کشور تایوان هدایت می شود که این کشور نیز مشکوک به فراهم کردن توان نظامی –فضایی خود توسط تصاویر به دست آمده از ماهواره تحقیقاتی چین (Farma sat -2) می باشد^[۱۹۸]. این فصل برروی مشروعیت یا امکان آزمایش های ASAT با توجه به مکانیسم های قانونی(منشور سازمان ملل) و به طور خاص تر پیمان فضا (۱۹۶۷) تمرکزدارد.

۵– ۳ –آزمایش موشک ضد ماهواره(بالستیک)چین

بعداز جنگ سرد یکی از رقبای اصلی ایالات متحده آمریکا درحوزه رقابت بر فضا کشور چین می باشد. چین درسال های اخیر پس از رقابت با آمریکا درعرصه های مختلف اقتصادی و تجاری، اکنون وارد عرصه فضا شده و دراین عرصه در برابر آمریکا قدرت نمایی می کند.
پرتاب موشک بالستیک چین به فضا زنگ خطری برای آمریکا بود. اگر چه این بار پرتاب این موشک با هدف انهدام یک ماهواره هواشناسی خود دولت چین انجام شد ا ما این احتمال وجود دارد که بار دیگر این پرتاب به هدف انهدام ماهواره های آمریکایی تکرار شود.
درخصوص اقدامات چین درفضا کمیته بررسی روابط آمریکا باچین بیان داشت که : موفقیت نظامی و فضایی چین بسیار فراتر از برآوردهای واشنگتن پیش می رود. این حادثه و موفقیت چین در این آزمایش نگرانی هایی را در واشنگتن به وجود آورد. عده ای درآمریکا که به وقوع یک جنگ واقعی بین آمریکا و چین (برسرتایوان یاهرموضوع دیگر) معتقد هستند دسترسی چین به کسب قدرت برتر فضایی را یک چالش برسرراه خود می دانند.^[۱۹۹]
چین در۱۱ژانویه سال ۲۰۰۷ با استفاده ازموشک ضدماهواره(ASAT)،یکی از ماهواره های هواشناسی خود را در مدار جو به علت فرسودگی و عدم قابلیت ادامه کاربری های مفید، باموفقیت، منهدم ساخت . بدین ترتیب این کشور به همتایان روسی وآمریکایی خود درعرصه قدرت برتر فضائی پیوست.
۶– ۳ –اهداف پکن از آزمایش موشک ضد ماهواره^[۲۰۰]
چین اولین کشوری است که بعداز سال ۱۹۸۵ اقدام به انهدام ماهواره درفضا کرده است و پس از آمریکا و روسیه، سومین کشوری است که به فن آوری موسوم به جنگ ستارگان مجهز شده است. جالب است که این اقدام چین با انتقاد معدودی کشورها، درعرصه بین المللی روبروشده است. سخنگوی وزارت امورخارجه چین در پاسخ به اعتراض برخی از کشورها (ازجمله آمریکا، ژاپن، روسیه…)اعلام داشت:
هدف ما کشاندن آمریکا به میز مذاکره در زمینه جلوگیری از ورود تسلیحات نظامی به فضا بود. سخنگوی وزارت امورخارجه چین همچنین بیان داشت که پکن به شدت با نظامی سازی فضا مخالف است و ما نیز به شدت از انجام مسابقات تسلیحاتی درفضا جلوگیری می کنیم. این اقدام چین هرگز کشورهای آسیایی و غربی را تهدید نمی کند. اهداف دولت چین از چنین آزمایشی عبارتنداز:
اقدام برای از رده خارج کردن ماهواره فرسوده هواشناسی درشرایطی که این ماهواره قابل اعاده به سرزمین چین درشرایط امن نبود، ترغیب فعالیتهای بین المللی برای منع استفاده نظامی از فضا، تضمین امنیت ملی چین از طریق مقابله با هرگونه ماهواره جاسوسی که بدون موافقت قبلی چین از قلمرو جو یا ماوراء جو به عنوان وسیله کسب اطلاعات امنیتی ازاین کشور مورد استفاده قرارگیرد و حق دولت چین برای انهدام این گونه ماهواره ها درجهت دفاع ازتمامیت ارضی و امنیت ملی و همچنین شکست قدرت آمریکا و روسیه به لحاظ در انحصار داشتن قدرت فضایی برتر.
۱ –۶– ۳ –ترغیب اقدام بین المللی برای منع تسلیحاتی کردن فضا^[۲۰۱]
افسرارتش چین، سرهنگ یائو یانزو داووس، اعلام داشت: شواهد موجود حاکی از آن است که کشورهای حاضر درفضا دراندیشه تسلیحاتی کردن آن هستند. پکن همانند گذشته خواهان آن است که در فضا صلح حاکم باشد ودیگر کشورهای جهان فقط به منظور استفاده صلح آمیز وارد فضا شوند. اما آمریکا و روسیه به دلیل توان برتر نظامی و فضایی، تاکنون ازروند انعقاد ترتیبات بین المللی برای تضمین صلح آمیز بودن کلیه فعالیت های فضایی و منع استقرار هرگونه سلاح درفضا حمایت نکرده اند. درنتیجه با این اقدام پکن کشورهای مذکور و همچنین جامعه بین المللی بیش از پیش با تهدیدهای فراروی امنیت فضا ودرنتیجه امنیت بین المللی آگاه شده وانتظار می رود که روند انعقاد یک پیمان خلع سلاح جامع وکامل تسریع شود. لازم به ذکراست که سیاست پکن تاکنون مبنی براستفاده نظامی وتسلیحاتی کردن فضا نبوده است. اما این نگرانی برای پکن وجود دارد که اندیشه کاربری نظامی درقرن بیست ویکم از سوی دیگر قدرت های فضایی در جنگ های آینده دنبال شود ودراین صورت ، چین از این نظربه دلیل عدم فعالیت های نظامی فضایی خواه تهاجمی یا تدافعی آسیب ببیند. درهمین راستا آزمایش موشکی خود را انجام داد تا قدرت خود درمقابله با جنگ های فضایی محتمل آینده را ارزیابی کند و ضمن اینکه زنگ خطری برای کشورهایی که خود را قدرت برتر فضایی می دانند، باشد.
۲ –۶– ۳ –شکستن انحصار موشکهای ضد ماهواره^[۲۰۲]
تاکنون تنها آمریکا و روسیه ازقدرت نظامی ضدماهواره برخوردار بودند. آزمایش اخیرنشان دادکه نسل جدید موشک های بالستیکی چین قادر است هرگونه اجسام فضایی اعم از ماهواره ها و سفینه ها یا موشکهای مستقر درمدار را منهدم سازد. بدین ترتیب چین باشکستن انحصار قدرت موشکهای ضدماهواره درآمریکا و روسیه، سومین کشور دارای این فن آوری نظامی درجهان است. با توجه به اهمیت فضا درحوزه امنیت ملی ، ورود پکن به قدرت های برتر فضایی- نظامی، نه تنها اعتباری برای پکن است بلکه مانعی مهم و اساسی برای ادامه برنامه های جاسوسی آمریکا ازطریق استفاده ازماهواره های اطلاعاتی است، بنابراین پکن از وزنه مهمی درمعادلات بین المللی آتی با تکیه برفضا برخوردار شده است. درنتیجه دیدگاه این کشور درهرگونه برنامه فضایی بین المللی، به ویژه انعقاد ترتیبات بین المللی و منع نظامی کردن فضا نیز باید مورد توجه جدی قرارگیرد چرا که این کشور دراین خصوص صاحب قدرت و درنتیجه حقی ویژه و مکتسب از نظر راهبردی است.

دانشگاه آزاد اسلامی
مرکز آموزش های بین المللی خلیج فارس
موضوع:
بررسی ماهیت حقوقی عدم النفع در حقوق ایران
تحقیق و گردآوری:
عبدالله فرخی
استاد راهنما:
جناب آقای دکتر قاسم خادم رضوی
استاد مشاور:
جناب آقای دکتر سید حسین آل طاها
شماره دانشجویی:
۸۸۰۶۸۳۲۶
چکیده:
آنچه در این رساله مورد تحلیل قرار گرفته بررسی عدم النفع در نظام حقوقی ایران می باشد.تبیین مفهوم حقوقی عدم النفع و ارتباط آن با دیگر مفاهیم نظیر فوت منفعت،بحث و بررسی در مورد اختلافات موجود در این خصوص که خسارات ناشی از عدم نفع به لحاظ حقوقی قابل جبران است یا خیر از مهمترین مباحث طرح شده در این نوشتار می باشد.وجود اختلاف بین فقهاء و حقوق دانان از یک سو و بحث در مورد قوانین سابق و فعلی از سوی دیگر چالش های جدی در این خصوص مطرح می سازد،چرا که نظام حقوقی برآمده از فقه در ایران که در مبحث قانونگذاری نیز آثار و نشانه های آن به چشم می خورد .از طرفی برخی از فقهاء معتقد به جبران خسارت ناشی از عدم النفع می باشند و از سوی دیگر پاره ای دیگر این خسارات را قابل جبران نمی دانند.در میان حقوق دانان معاصر کمتر این اختلاف مشهود است اما بسیاری در خصوص عدم النفع محتمل یا محقق اختلاف نظر دارند.تصویب قوانین اخیر یعنی دو قانون آیین دادرسی مدنی و آیین دادرسی کیفری در سالهای ۱۳۷۹ و ۱۳۷۸ که با اندک فاصله زمانی به تصویب رسیدند و اختلاف صریح دارند چالش های بیشتری را ایجاد کرده است.در نهایت تفسیر قوانین مدنی و آراء حقوق دانان و رویه قضایی ما را به این امر رهنمون می سازد که خسارات ناشی از عدم التفع در صورتی که محقق و قطعی باشند حتما باید جبران شوند اما در صورت محتمل بودن نیز باز اختلافات و بحث های دامنه داری بروز می نماید.در این رساله به مباحث فوق به صورت مفصل و تحلیلی پرداخته شده است.
واژگان کلیدی:
عدم النفع،منافع ممکن الحصول،منافع محقق الحصول،جبران خسارت
چکیده ۳
فصل اول-کلیات ۱۱
۱-۱-بیان مسئله ۱۲
۱-۲-سوالات تحقیق ۱۴
۱-۳-فرضیه تحقیق ۱۴
۱-۴-ضرورت و اهداف تحقیق ۱۵
۱-۵-پیشینه تحقیق ۱۵
۱-۶-روش تحقیق ۱۷
۱-۷-جنبه های نوآوری پژوهش ۱۸
فصل دوم-مفاهیم و عناصر تشکیل دهنده عدم النفع ۱۹
۲-۱-تعریف و مفهوم عدم النفع ۲۰
۲-۲-معنای لغوی عدم النفع ۲۰
۲-۲-۱-معنای عدم ۲۱
۲-۲-۲-معنای نفع ۲۱
۲-۲-۳-تعیین معیار برای نفع ۲۲

۲-۲-۳-۱-معیار شخصی ۲۲
۲-۲-۳-۲-معیار نوعی ۲۳
۲-۲-۳-۳-نظریه مختلط ۲۳
۲-۳- تعریف حقوقی عدم النفع ۲۴
۲-۳-۱-تعریف حقوقدانان ایران از عدم النفع ۲۵
۲-۳-۲-تعریف فقهاء از عدم النفع ۲۸
۲-۳-۳-تعریف حقوقدانان خارجی و کنوانسیون بیع بین المللی کالا ۲۹
۲-۴-تفاوت عدم النفع و تفویت منفعت ۳۰
۲-۵-انواع عدم النفع ۳۱
۲-۵-۱-عدم النفع محقق ۳۱
۲-۵-۲-عدم النفع محتمل ۳۲
۲-۵-۳-عدم النفع ناشی از تاخیر در انجام تعهد یا عدم انجام تعهد ۳۲
۲-۵-۴-عدم النفع ناشی از ورود لطمه به تمامیت جسمانی ۳۳
۲-۵-۵-عدم النفع ناشی از تجاوزات مالی ۳۳
۲-۵-۶-عدم النفع ناشی از ضمانت قهری ۳۴
۲-۵-۷-عدم النفع ناشی از عدم افزایش دارایی مثبت ۳۵
۲-۵-۸-عدم النفع ناشی از عدم کاهش داریی منفی ۳۵
۲-۵-۹-عدم النفع ناشی از از بین رفتن یا ناقص گردیدن مال ۳۵
۲-۶-اقسام مصادیق تفویت منفعت ۳۵

__________________
■ عناصر روانشناسی
یکی از مواردی که در روانشناسی به آن میپردازند، مادینهی روان و نرینهی روان هر فرد است. عشق در نگاه نخست یکی از آن مواردی است که با مادینهی روان تحلیل میشود. «عشق در نگاه نخست را میتوان با جنبهی دیداری و پیکرینهی کهن نمونهی مادینهی روان برابر و همبر دانست. ما، همیشه به سوی زنانی کشیده میشویم که ویژگی مادینهی روان درون خودمان را دارند؛ پس بر این پایه، اینگونه زنان نماد پیکرینه و آستومند کهن نمونهی مادینهی روان خودمان هستند» (اتونی، ۱۳۹۰: ۲۰). در این قصه، بوعلی در نگاه نخست عاشق دختر صدر جهان میشود، هم او که با صفت فهمیدگی و زیبایی وصف میشود. در واقع می‌توان گفت که فهمیدگی و هوش در بوعلی وی را به سمت دختری فهمیده می‌کشاند و به همین دلیل در نگاه نخست عاشق دختر صدر جهان می‌شود.
■ باورهای عامیانه و خرافی
گفتیم که جادوگری از امور اسطورهای است؛ اما همین امر در میان مردم جنبهی خرافه به خود میگیرد و باطل کردن آن از رمالها و دعانویسان کمک میگیرند (رجوع شود به قصه‌ی ۵۱). در آن‌جا برای پیدا کردن قهرمان قصه از رمالان کمک می‌گیرند، در این‌جا برای باطل کردن جادو.

■ سایر عناصر
___________
۳-۱۲۱- بوعلی سینا
* خلاصهی قصه
پادشاهی بود که دختر زیبایی داشت. دختر خواستگاران ثروتمند زیادی داشت؛ اما پدر و دختر به دنبال پول و ثروت نبودند. آنها دنبال جوانی میگشتند که از همه دانشمندتر باشد. در همسایگی پادشاه، پیرزنی با پسرش بوعلی زندگی میکرد. بوعلی خیلی دانا بود. روزی بوعلی برای خواستگاری دختر پادشاه رفت. دختر سوالاتی از او پرسید تا میزان دانش بوعلی را بسنجد. پادشاه هم بوعلی را به دنبال «نیست در جهان» فرستاد تا بعد از آن دخترش را به عقد بوعلی درآورد. بوعلی به دنبال « نیست در جهان » به راه افتاد. «نیست در جهان» دیوی بود که علم سیمیا، کیمیا و لیمیا میدانست. بوعلی در کوه پامیر به او رسید. «نیست در جهان» وقتی از جریان بوعلی مطلع شد. بوعلی را در چاهی در غار انداخت و او را به مرجانه، دخترش سپرد. بوعلی از مرجانه ساز خواست و هرروز ساز میزد و آواز میخواند. مرجانه که عاشق موسیقی بود، حاضر شد دفتر افسون پدرش را به بوعلی بدهد، در عوض بوعلی هرروز برای او ساز بزند. بوعلی از روی دفتر دیو، علم تغییر شکل را آموخت و خود را به شکل کبوتری درآورد. «نیست در جهان» تا کبوتر رادید، متوجه شد که این باید بوعلی باشد. به شکل شاهین درآمد و به دنبال کبوتر رفت. کبوتر به قصر پادشاه رفت. درآنجا «نیست در جهان» به شکل درویشی شد و کبوتر را از دختر پادشاه خواست. کبوتر به ارزن و درویش به خروس تبدیل شد. یکی از ارزنها شغال شد و خروس را خورد. دختر پادشاه متحیر مانده بود که یکباره بوعلی از پوست شغال درآمد. بوعلی با دختر پادشاه ازدواج کرد و مرجانه را زن برادر خود کرد.
■ عناصر اساطیری
¨ شخصیتهای اساطیری
____________
¨ کنشهای اساطیری
– جادو و جادوگری
در این قصه هم بوعلی جادوگری را از روی دفتر دیو میآموزد (رجوع شود به قصهی ۱۲۰ )
– آزمون ازدواج
(رجوع شود به قصهی ۲۸)
¨ موجودات و پدیده های اساطیری
– دیو
از موجودات اساطیری که در قصههای عامیانه زیاد تکرار شده است ( رجوع شود به قصهی ۱۲). در این قصه، دیو مردی است که علوم غریبه میداند و بوعلی با کمک دختر دیو موفق میشود به راز این علوم پی ببرد.
■ عناصر اجتماعی
¨ طبقات اجتماعی، شخصیتها و روابط بین آنها
در این قصه شاهد دو طبقهی اجتماعی هستیم. شاه به عنوان طبقهی فرادست و بوعلی به عنوان طبقهی فرودست جامعه. همسایگی بوعلی و مادرش با کاخ شاه این امر را به ذهن متبادر میکند که شاه در این قصه به معنی واقعی کلمه نیست و احیانا برای بزرگنمایی فرد ثروتمندی از این عنوان استفاده شده است. نکتهی دیگر دانشدوستی خانواده دختر که در دیگر قصهها سابقه نداشته است، به گونهای که پادشاه دفتر خانهی خود را به عنوان جهیزیه به دخترش میدهد. اسیر شدن بوعلی به دست دیو و استفادهی وی از موسیقی برای رها شدن، علاوه بر اهمیت هنر، به تأثیر موسیقی در همراه کردن افکار و عقاید دیگران با اهداف خود اشاره دارد. در مورد شخصیت بوعلی سینا و حضورش در قصههای عامیانه به قصهی ۱۲۰ رجوع شود.
¨ آداب و رسوم
__________
¨ وضعیت اقتصادی و رابطه با قدرت وثروت
___________
■ عناصر روانشناسی
همانگونه که پیشتر هم گفته شد، قصهها محلی برای بیان آرزو وخواستههای مردم است که در واقعیت امکان دست یافتن به آن ضعیف یا محال بوده است. گویا یکی از آرزوهای مردم که در قصهها منعکس شده، آموختن علم تغییر شکل و دست یافتن به مراد و مطلوب از طریق آن است.
■ باورهای عامیانه و خرافی
_________________
■ سایر عناصر
_________
۳-۱۲۲-بوعلی سینا و استاد
* خلاصهی قصه
پیرزنی یک پسر به نام بوعلی داشت. روزی مادر بوعلی او را به دکان آشپزی برد و او را به استاد آشپز سپرد تا کار کردن بیاموزد. بوعلی چند روزی آنجا کار کرد. روزی دید که استاد در دیگها ریگ میریزد و ظهر از توی دیگها غذا بر میدارد. بوعلی چند مدت خود را به سادگی زد تا راز استاد را کشف کند. روزی استادش به او مقداری گوشت داد تا به خانهی او ببرد. استاد نوشتهای به بوعلی داد تا از جلو سگ، شیر و اژدهایی که در حیاط خانه بودند، به سلامت بگذرد. بوعلی در خانهی استاد دختر زیبایی دید. بعداز چند مدت رفتوآمد به خانهی استاد، با دختر دوست شد و به دفتر افسون استاد دست یافت. روزی بوعلی از استاد اجازه گرفت و نزد مادرش رفت. در آنجا تا سه روز خود را به اسب، قوچ و شتر تبدیل میکرد و مادرش او را میفروخت؛ اما افسار را نگه میداشت. در روز سوم که بوعلی شتر شده بود، استادش او را شناخت و شتر را با افسارش از مادر بوعلی خرید. استاد بوعلی را به خانه برد تا بکشد. در آنجا دختر استاد بوعلی را نجات داد. شتر کبوتر شد و استاد هم به شکل باز درآمد و به دنبال کبوتر رفت. کبوتر تبدیل به دستهگلی شد و در دامن شاهزاده که برای شکار آمده بود افتاد. باز به درویشی بدل شد و دسته گل را از شاهزاده مطالبه کرد. دستهگل به گندم و درویش به خروس تبدیل شد و شروع به خوردن گندمها کرد. دانه گندم آخری کاردی شد و خروس را تکه تکه کرد. شاهزاده و همراهانش متحیر ماندند و هیچ نفهمیدند. جز آنکه گفتند:« دفتری به دست بوعلی افتاده است که این کارها را میکند و هر دردی درمانش برای او آسان است».
■ عناصر اساطیری
¨ شخصیتهای اساطیری
______________
¨ کنشهای اساطیری
– جادوگری و جادو
(رجوع شود به قصهی ۳۷ و۱۲۰)
¨ موجودات و پدیده های اساطیری
– اژدها
از موجودات اساطیری که در این قصه فقط به ذکر نام آن اکتفا شده است (رجوع شود به قصه ۳۶ )
■ عناصر اجتماعی
¨ طبقات اجتماعی، شخصیتها و روابط بین آنها
در این قصه، بوعلی با مادرش تنها زندگی میکند و مادرش او را برای آموختن حرفه و پیشهای نزد استاد آشپزی می‌برد. بوعلی در این قصه با زرنگی و استفاده از رابطه دوستی میان خود و دختر استاد به راز استادش پی میبرد و خود نیز از آن استفاده میکند. با توجه به آنچه که در جملهی آخر قصه آمده است، درمانگری بوعلی سینا موجب شده که مردم در مورد وی قصههای عجیب و غریب بسازند. استاد بوعلی، جادوگری در لباس آشپز است که در نهایت به دست بوعلی کشته و علمش به بوعلی منتقل میشود.
¨ آداب و رسوم
_____________
¨ وضعیت اقتصادی و رابطه با قدرت و ثروت
_______________
■ عناصر روانشناسی
_______________
■ باورهای عامیانه و خرافی
_____________