¨ کنشهای اساطیری
-سخن گفتن حیوانات و اشیاء با هم
از کنشهای اساطیری سخن گفتن حیوانات با هم است (رجوع شود به قصهی ۷).
¨ موجودات و پدیده های اساطیری
________________
■ عناصر اجتماعی
¨ طبقات اجتماعی، شخصیتها و روابط بین آنها
این نوع قصهها که ضمن مذمت عزاداری اغراقآمیز، آن را به شیوهی طعنه و طنز به سخره گرفته و به قصهی آقا موریز شبیه است. قصه خط ارتباطی ضعیفی بین جاندار و غیرجاندار رسم میکند. از لحاظ اجتماعی شغل آبیاری به عنوان یکی از مشاغل که در روستاها رواج دارد، قابل بررسی است.
¨ آداب و رسوم
_______________
¨ وضعیت اقتصادی و رابطه با قدرت و ثروت
______________________
■ عناصر روانشناسی
___________
■ باورهای عامیانه و خرافی
_____________
■ سایر عناصر
__________
۳-۹۳-باهوشان
* خلاصهی قصه
بازرگانی سه پسر دانا و مهربان داشت. آنها را راهی سفر کرد تا پخته شوند. در راه به اعرابی برخوردند که دنبال شترش میگشت. سه پسر خصوصیات شتر گم شده را گفتند. صاحب شتر فکر کرد آنها شتر را دزدیدهاند. آنها را نزد امیر آن حوالی برد. امیر از آنها پرسید که با ندیدن شتر چگونه به خصوصیات آن پیبردند. پسران بازرگان گفتند: «از روی نشانههایی که روی زمین بود». امیر از ذهن و هوش پسران بازرگان خوشش آمد و آنها را نزد خود نگهداشت. موقع خوردن غذا، در مورد غذا و امیر اظهار نظر کردند. امیر که از پشت در حرفهای آنان را میشنید. متوجه شد که میگویند:« امیر یک مرد مطبخی است». روزی امیر سر صحبت را با پسران باز کرد تا بفهمد آنها بر چه اساس او را مطبخی میدانند؟ آنها در جواب گفتند: «تو در این مدت جز از شکم و شکمبارگی حرفی به میان نیاوردی! یک امیرزاده هرگز شکمباره نیست». امیر شرمزده نزد مادرش رفت و در مورد پدرش پرسید. مادر گفت:« روزی که پدرت در سفر بود. من با غلامی سیاه در مطبخ، همبستر شدم و تو زادهی آن رابطه هستی». امیر سوی پسران بازرگان بازگشت و قول گرفت که راز مطبخی بودنش را تا روزگار بجاست، بر کسی آشکار نکنند.
■ عناصر اساطیری
¨ شخصیتهای اساطیری
_____________
¨ کنشهای اساطیری
_____________
¨ موجودات و پدیده های اساطیری
____________________
■ عناصر اجتماعی
¨ طبقات اجتماعی، شخصیتها و روابط بین آنها
در این قصه، بازرگان پسرانش را برای پختگی به سفر میفرستد. پسران بازرگان نمونه‌ای از انسانهایی هستند که از هوش و فراست خود به موقع استفاده میکنند. امیر اعرابی، که از رابطه نامشروع زاده شده و شکمبارگی صفت ویژهی اوست، شخصیت دیگر قصه است. قصه ضمن ترغیب به استفاده از هوش و فراست به طور ضمنی داشتن صفت شکمبارگی را برای امیران و حاکمان مذموم دانسته و مسئلهی نژادگی را نیز بیان کرده است.

¨ آداب و رسوم
_______________
¨ وضعیت اقتصادی و رابطه با قدرت و ثروت
_________________
■ عناصر روانشناسی
___________
■ باورهای عامیانه و خرافی
________________
■ سایر عناصر
______________
۳-۹۴-بچه درویش
* خلاصهی قصه
تاجری یهودی پسری داشت. روزی وی را برای کاسبی به بازار فرستاد. پسر در بازار نردهای دید یک طرف نرده بازار مسلمانها بود و یک طرف بازار یهودیها. در بازار مسلمانها، درویشی مدح علی (ع) میخواند. پسر پول خود را به درویش داد و این عمل را سه روز تکرار کرد. مرد یهودی که فکر میکرد پسرش به دنبال الواطی میرود. روزی شخصی را فرستاد تا پسرش را زیر نظر بگیرد. شخصی که مأمور بود، برگشت و به تاجر گفت که پسرش پولها را به درویش میدهد. تاجر که به شدت عصبانی شده بود، دست پسر را قطع و او را از خانه بیرون کرد. پسر رفت و شب را در مسجدی خوابید. نیمههای شب مردی به خوابش آمد و با آب دهانش دست پسر را وصل کرد. وقتی بیدار شد، پیرمردی سه تومان پول، یک لباس درویشی، یک کشکول و یک تبرزین به پسر داد. پسر لباس را پوشید و به بازار مسلمانان رفت و مدح علی(ع) خواند. روزی مادر پسر به بازار رفت؛ اما پسرش را نشناخت از وی دعوت کرد به خانه‌اش بیاید و خبری از پسرش به او بدهد. درویش وقتی به خانه رفت و حرفهای مادرش را شنید، سرگذشت خود را تعریف کرد. مرد یهودی و زنش وقتی فهمیدند این همان پسر خودشان است، خوشحال شدند. پسر با شرط مسلمان شدن آن دو به خانه بازگشت.
■ عناصر اساطیری
¨ شخصیتهای اساطیری
_____________
¨ کنشهای اساطیری
_____________
¨ موجودات و پدیده های اساطیری
__________________
■ عناصر اجتماعی
¨ طبقات اجتماعی، شخصیتها و روابط بین آنها
در میان قصههای عامیانهی ایرانی ائمهی اطهار و اولیاء خدا، به ویژه حضرت علی(ع) جایگاه بلند و ممتازی دارند.
قصههایی با این مضمون چنان عشق عمیقی از علی(ع) در جان مردم به وجود میآورد که با هیچ تندبادی خشکیده نمیشود. همچنین بهترین وسیله برای ترویج مذهب و فرهنگ تشیع و استحکام بخشیدن به ایمان و اعتقاد مردم است. در قصهها هر جا مردم از مقابله با پادشاهان زورگو، اهریمنان و سختیهای زندگی عاجز و ناتوان میشوند. یاد علیبنابیطالب به آنان توان و نیرو می‌بخشد و گاه حضرت علی(ع) به صورت پیری یا مرد نورانی در خواب و بیداری آنان را یاری میدهد (نقل به مضمون، وکیلیان، ۱۳۸۰،ص۵۸-۶۰ ).
در این قصه هم، جوانی یهودی بر اثر شنیدن مدح علیبنابیطالب مسلمان و از حمایت‌ها و کمکهای حضرت علی(ع) بهرهمند شده و در نهایت خانواده خویش را نیز مسلمان می‌کند. درویش، شخصیتی است که بارها در قصههای ایرانی ایفاء نقش کرده؛ اما ذکر ابزاری که درویش با خود به همراه دارد، قابلتوجه است. کشکول و تبرزین بیشتر صوفیان را تداعی میکند. تاجر بودن یهودی و رفتار خصمانه با پسرش، علاوه بر آنکه ثروتمندی و ثروت‌اندوزی یهودیان را نشان میدهد، چهرهی این اقلیت را نیز در قصههای عامیانه به تصویر میکشد. « اقلیتهای قومی یا مذهبی، به ویژه یهودیان و تاجر یهودی اغلب متصف به خباثت هستند و حداقل آن‌که کم‌تر دارای فضایل مثبت قلمداد می‌شوند» (مارزلف، ۱۳۷۱: ۴۵).
¨ آداب و رسوم

امام خمینى، نظر شیخ را مى پذیرد و مانع اصلى جواز خرید و فروش را اجماع مى‌داند، و
می نویسند: آرى، آن چه ما را از فتواى به جواز بهره ورى از مردار باز مى‌دارد، ادعاى اجماع و عدم خلاف است (خمینی، ۱۴۰۰ق، ص۵۴).
۱ . اصل تحقق چنین اجماعى مسلم نیست; بسیارى از فقها: محقق اردبیلى، مجلسى، خوانسارى، آیت اللّه خویى و… در اصل تحقق آن تردید کرده‌اند. از سخنان صاحب مفتاح الکرامه نیز استفاده مى‌شود: اجماع، یا شهرت تحصیل نشده‌است.
امام خمینى، پس از بررسى انظار فقها مى‌نویسد:
با توجه به اختلافى که در مسأله هست، استفاده اجماع از کلام قوم، مشکل است.
امام خمینى(ره)، در ابتدا، اجماع را مهم ترین دلیل برعدم جواز استفاده از مردار مى‌داند و هم چنین علت فتوا ندادن به جواز استفاده و خرید و فروش.
ولى بعد در اصل تحقق آن شبهه مى‌کند و تحصیل چنین اجماعى را مشکل مى‌داند(خمینی(ره)، ۱۴۰۰ق، ص۵۵).
۲ . بر فرض که تحقق اجماع مسلم باشد، احتمال دارد، مستند اجماع کنندگان، روایاتى باشد که درباب حرمت بیع و استفاده از مردار رسیده است. اگر چنین باشد، دیگر کاشف از قول معصوم(ع) نخواهد بود و باید دید، دلالت نصوص و سند آنها چگونه است(خویی، بی تا،ص۶۷).

۳-۸-۵- دیدگاه مرحوم خویى

ایشان نیز همین نظر را دارد. ایشان، تأکید کرده که تحقق چنین اجماعى، مسلم نیست. بر فرض که اجماع هم باشد، کار ساز نیست و نمى تواند کاشف از قول معصوم باشد(خویی، بی تا،ص۶۷). پس، از اجماع، نمى توان برحرمت بهره ورى از مردار، سود جست.
۵ . دلیل آخر بر حرمت خرید و فروش مردار روایات:
روایاتى که درباره مردار و بهره ورى از آن وارد شده‌است:
۱ . روایاتى که بر حرمت خرید و فروش و استفاده از مردار دلالت دارند، صرف نظر از ضعف سند اکثر آن ها، از نظر دلالت، یکسان نیستند. برخى از آن‌ها بهره و خرید و فروش از (مردار) را به طور مطلق نفى مى‌کنند و برخى دیگر، بر حرمت استفاده از مردار، در تهیه غلاف شمشیر، لباس و… دلالت دارند.
۲ . روایاتى که دلالت بر جواز خرید و فروش مردار و بهره از آن، مى‌کنند. در میان این روایات، روایت صحیح و موثق نیز وجود دارد.
مشهور فقهاى شیعه، به این روایت فتوا نداده‌اند. بسیارى از آنان، از جمله شیخ(طوسی، بی تا، ص۹۰). و صاحب وسایل الشیعه آن را حمل بر تقیه کرده‌اند.
خلاصه، روایاتى که بر حرمت گزاردن نماز، با پوست مردار، بلکه به هر گونه استفاده دلالت دارند، بسیارند. امّا در مورد نجاست پوست مردار، افزون بر این، ابن بابویه روایتى نقل کرده که برپاکى پوست دباغى شده مردار، دلالت مى‌کند(عاملی، ۱۴۱۴ق، ص۲۸۶).
نتیجه ی سخن عاملی اینکه بهره ورى از پوست مردار، در نماز و هرگونه مورد دیگر، حرام است و روایات بسیارى گواه بر آن اند(همان، ص۱۰۷).
و دیگری استناد به روایتى که شیخ صدوق نقل کرده و مهر تأیید بر آن است(شیخ مفید، ۱۴۱۰ق، ص۹۰).
روایات در مورد مردار دو دسته اند:
۱ . بهره وری و خرید وفروش مردار جایز است.
۲ . هرگونه بهره وری از مردار حرام است.
از بررسى روایات و انظار فقها، به این نتیجه مى رسیم که بهره غذایى از مردار منع دارد، نه هر بهره اى. در امورى که طهارت شرط نیست، استفاده از اجزاى مردار، منع شرعى ندارد.
امام خمینى، پس از بیان ادله قائلان به نامشروعى بهره ورى از نجاسات و بررسى و نقد سخن آنان مى‌نویسد:
حاصل سخن ما، جواز استفاده از همه اقسام نجاسات است. دلیلى که هرگونه استفاده از آن را نهى کند، دردست نیست. همان طور که دلیلى بر حرمت خرید وفروش آن نیست. بلکه مقتضاى اطلاق ادله، جواز خرید و فروش چیزهاى مفید و سودمند است. براى خروج از این قاعده، دلیل لازم است(خمینی(ره)،۱۴۰۰ق، ص۳۷).
مشهور فقهاى امامیه بهره ورى از مردار و خرید و فروش آن را مجاز نمى شمارند، به این جهت که سود و منفعت حلال و عقلایى در آن سراغ نداشته اند.

۳-۹- خرید و فروش جسد اموات برای تشریح

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

اگر جسد مسلمان باشد یقینا خرید و فروش آن جایز نیست هرچند آن را غسل داده باشند که در این حال پاک می‌باشد ولی خرید و فروش آن ممکن است مصداق هتک آن باشد زیرا با آن به شکل متاعی رفتار می‌شود که در شأن او نیست.
اما در مورد کافر جایز است زیرا جسد کافر بنا بر مشهور نجس می‌باشد و اگر نجس هم نباشد بعد از ممات یقیناً نجس می‌شود زیرا کافر را نمی‌توان غسل داد. خرید و فروش اعیان نجسه جایز نیست، مخصوصا که در مورد میته روایات کثیره ای بر عدم جواز بیع وارد شده‌است. این روایات اطلاق دارد و میته ی انسان را هم شامل می‌شود.بنابراین در این مورد هم باید به سراغ ضرورت رفت به این بیان که اگر ضرورت ایجاب کند می‌توان آن را خرید. می‌توان پول را داد و نیت بیع هم نکرد یعنی پول را بدهیم تا طرف جسد را به ما بدهد و یا این که بگوییم حرمت بیع میته در سابق به خاطر این بوده است که منافع محلله ی مقصوده ای بر آن مترتب نبوده است ولی امروزه که چنین منفعتی بر آن مترتب است، موضوع عوض شده‌است و حرمت آن هم مرتفع شده‌است. بنابراین ادله‌ی حرمت میته می‌تواند منصرف به مواردی باشد که منافع محلله نداشته است(خارج فقه مکارم شیرازی، ۱۳۸۵، ص۳).

۳-۱۰- خرید و فروش عذره و بول

بیع عذره هم عده ای به دلیل اینکه در روایتی آمده است بیع عذره حرام است، و اشکالی در بیع عذره نیست. و بعضی در مقام جمع گفته اند که این اختلاف حکم به سبب اختلاف بلاد است یعنی در بعضی جاها منافع محلّله ای بر عذره مترتب است (مانند استفاده به عنوان کود) پس بیع آن حلال است و در بعضی مناطق چنین منفعتی بر آن مترتب نیست در نتیجه بیع آن حرام می‌باشد (همان، ص۴).

۳-۱۱- خرید و فروش سگ و خوک

شیخ انصاری می‌گویند: نوع اول از مکاسب محرمه بیع اعیان نجسه است، در این مسئله سه عنوان را محل بحث قرار می‌دهیم: سگ، خوک، اجزاء این ها .
می فرمایند: آن چه که محل بحث ما است سگ و خوک خشکی است، در مقابل سگ و خوک دریایی. علماء در مورد سگ و خوک دریایی قائل به طهارت هستند ولی سگ و خوکی که در خشکی است محکوم به نجاست است، و چون مرحوم شیخ در اعیان نجسه بحث می کند سگ و خوک دریایی که جزء اعیان طاهره است را بحث نمی‌کند .
سگ و خوک دریایی از اقسام ماهی هستند، منتهی پولک و فلس ندارد و نمی‌شود آن‌ها را خورد، فرموده‌اند: آن سگ و خوک دریایی تخصصا از بحث ما خارج است(خویی، بی تا، ص ۴۵). پس بحث در سگ و خوک خشکی است. شیخ انصاری می فرماید که خرید و فروش سگ هراش حرام است . برای سگ انواعی ذکر شده‌است کلب هراش که اسم دیگرش عقور است سگ شکاری و خانه و نگهبان و باغ و بستان هم داریم، آن چه که شیخ(ره) در میان اقسام کلاب می فرمایند این است که تکسب به کلب هراش حرام است(همان، ص۴۶) .

۳-۱۱-۱- علت عدم ذکرکلب در قرآن

در آیه شریفه قرآن که مکرر خواندیم « حرّمت علیکم المیته و الدم ولحم الخنزیر» چرا
کلمه‌ی کلب نیامده است، با این که خوردنش مانند خنزیر حرام است؟ یک وجهش این است که بگوییم گوشت سگ هم در مردار داخل است، وجه دیگر این است که بگوییم اصلا در هیچ زمانی، یا لا اقل در بین عرب جاهلیت و افرادی که در زمان نزول این آیه شریفه بوده اند گوشت سگ متعارف نبوده و اکنون نیزگوشت سگ متعارف نیست، منتهی گوشت خنزیر را در کشورهای غربی فراوان استفاده می کنند. لذا وجه این که در آیه شریفه لحم الکلب نیامده یکی از این دو وجه است( درس خارج فقه، خمینی،۱۳۶۳،ص۲۳) .

۳-۱۱-۲- معنی کلمه ی هراش در قرآن

هراش یعنی وقتی که دو خروس به جنگ یکدیگر می افتند، عرب می گوید یتهارشان یعنی این دو در حال مقاتله هستند و مهارشه می کنند. هراش آن سگی است که تحریک می شود و یا بدون تحریک است، ولی نکته ای وجود دارد که ذات سگ این است که هراش است، الا اینکه او را برای صید یا حراست یا ذرع یا بستان تربیت دهند اما اگر او را تعلیم ندهند ذاتش این است که حالت تهاجمی دارد و پرخاشگر است. هراش با «ه» داریم و حراش با «ح» داریم. عرب وقتی می خواهد بگوید بین دو خروس هراش وجود دارد با «ه» می آورد. اما برخورد و منازعه دو آدم که به جان هم می افتند را عرب حراش با «ح» می آورد و احترام قائل است.

۳-۱۱-۳- ادله‌ی حرمت خرید و فروش سگ

برای حرمت و عدم جواز بیع کلب هراش یا عقور، مجموعا به دو دلیل استدلال شده‌است؛(همان، ص۲۵)
اجماع ۲- روایات

۳-۱۱-۴- دیدگاه فقهای امامیه در خرید و فروش سگ:

در باب اقسام سگ، فقها می گویند بیع کلب هراش جایز نیست. کلب صید سلوقی – سلوق قریه ای بوده در یمن که سگ ها را خوب تربیت می کردند که شکاری شوند- در روایات آمده که بیعش مانعی ندارد. سگ های دیگری که سگ غیر سلوقی یا سگی که عنوان نگهبان را دارد، آیا خرید و فروش این ها جایز است یا نه؟ نسبت به کلب هراش هیچ اختلافی بین فقها وجود ندارد.

۳-۱۱-۴-۱- دیدگاه شیخ مفید

خرید و فروش سگ حرام است مگر سگ شکاری( شیخ مفید،۱۴۱۰ق، ص۵۹۳).

۳-۱۱-۴-۲- دیدگاه شیخ طوسی

بیان یک نکته: چنان که قبلا به آن اشاره شده، بر فرض که کسى آیه « إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ فَلا یَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرامَ »(سوره توبه، آیه۲۸). را دلیل نجاست ذاتى مشرکان بداند، حکم نجاست ذاتى فقط شامل بت پرستان خواهد بود و گروه‌هاى دیگرى که در روایات یا آیات دیگر به نوعى واژه شرک در مورد آنان به کار رفته است ( مانند یهود، نصارى، مفوضه، اشاعره، کرامیّه و ریاکاران) مشمول حکم نخواهند بود.
چرا که آیه بیش از مشرکان ( بت پرست ) را در بر نمى‌گیرد. و استناد به آیه براى سرایت حکم به همه گروه هایى که به لحاظى مشرک نامیده شده‌اند، استناد به دلیلى است که اخص از مدعا مى‌باشد(همان، ص۱۸۹).

۲-۴-۱- مفهوم نجس از دیدگاه عرف

ظاهر این است که نجاست عرفیه به معنای «پلیدی» است که درمقابلش «تمیزی» است. این دو با هم تقابل دارند. این مطلب نسبت به اعیان خارجیه است، چون عرف و عقلا به سراغ اعیان خارجیه می روند. عقلا و عرف اعیان خارجی را دو قسم می‏کنند؛
۱-اعیان نجسه: بعضی از اعیان خارجیه را می‏گویند قذر، آلوده و پلید هستند. جهت آن هم این است که طبع آن‌ها از این امور تنفّر دارد. ریشه‌ی مطلب همین تنفّر طبعی آن‌ها از این اعیان است. یعنی نسبت به این امور استکراه دارند و به دلیل تنفّر طبع به آن‌ها می‏گویند قذر، نجس و پلید. مثلاً بول، غائط، منی در نزد عرف و عقلا مورد تنفّرند. لذا اگر به این امور آلوده شوند، می‏روند و خود را شست‏وشو می‏کنند و از این امور اجتناب می‏کنند.
۲-مطهرات: دسته‏ای از اعیان خارجیه که عقلا از آن‌ها متنفّر نیستند و با تماس با آن‌ها هیچ مشکلی ندارند. به این ها می‏گویند نظیف و تمیز. مثلاً از دیدگاه عُقلا و عرف، سنگی را که به چیزی آلوده نباشد می‏گویند تمیز و نظیف است و طبع هم از آن تنفّر نداشته و تماس با آن هیچ مشکلی برای آن‌ها ایجاد نمی‏کند (تهرانی، ۱۳۹۱، ص۲).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۴-۲- مفهوم نجس از دیدگاه شرع:

در این مسأله دیدگاه شرع با عرف و عقلا تفاوت دارد. بعضی اشیاء از دیدگاه عرف و عقلا پاک هستند، ولی از دیدگاه شرع نجس محسوب می‏شوند. مثلاً دربین عقلا تماس با مشرک یا ملحدی که تازه از حمام بیرون آمده جایز است و نجس محسوب نمی‏شوند؛ بر خلاف شرع که صراحتاً مشرک را نجس می‏داند و می‏فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ فَلا یَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرامَ بَعْدَ عامِهِمْ هَذَا» (سوره توبه، آیه۲۸). «کَذلِکَ یَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذینَ لا یُؤْمِنُونَ»(سوره انعام،آیه ۱۲۵).
مثلاً سگ و خوک در زندگی بعضی از آن‌ها وجود دارد و از نظر عرف چه بسا قذر نباشد؛ اما شارع مقدس این ها را از اعیان نجسه می‏داند. پس معلوم می‏شود که در این جا دیدگاه شرع با عرف و عقلا متفاوت است. در مقابل هم، برخی از امور هستند که عرف و عقلا آن‌ها را طاهر نمی‏دانند، ولی شرع آن‌ها را طاهر می‏داند. بنابراین نسبت دیدگاه عرف و عقلا با دیدگاه شرع در ارتباط با طهارت و نجاست، نسبت «عموم و خصوص من وجه» است.
شارع می‏گوید ذات سگ و خوک نجس است. یعنی دقیقاً همان چیزی را که عرف پاک می‏داند، از نظر شارع نجس است. پس در طهارت و نجاست خبثیه دو دیدگاه وجود دارد؛ یکی دیدگاه عرف و عقلا است و دیگری دیدگاه شارع؛ نسبت این دو نظر با یگدیگر هم «عموم و خصوص من وجه» است(همان، ص۳).

۲-۴-۳- مفاهیم مرتبط با کلمه‌ی نجس در قرآن

در قرآن مجید، در هیچ مورد کلمه‌ی نجس با کسر جیم استعمال نشده‌است، آن چه مشاهده می‌شود سه مفهوم رجس و نجس ( با فتح جیم ) و خبیث می‌باشد که درباره‌ی پاره‌اى از موضوعات به کار برده شده‌است، کلمه‌ی رجس در ده مورد از قرآن دیده می‌شود:
شراب و قمار و انصاب و ازلام(سوره مائده، آیه ی۹۰). کسانى که ایمان نیاورده‌اند « عدم ایمان»(سوره ی انعام، آیه ی ۱۲۵ )، (سوره ی اعراف، آیه ی ۷۱ )، ( سوره ی توبه، آیه ی ۹۵ و ۱۲۵). میته و خون ریخته شده و گوشت خوک، (سوره ی انعام،آیه ی ۱۴۵). پلیدى به طور مطلق،
(سوره ی احزاب، آیه ی ۳۳ ). اما نجس ( با فتح جیم ) فقط در یک مورد از قرآن وارد شده‌است:
«إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ فَلا یَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرامَ بَعْدَ عامِهِمْ هذا» (سوره توبه، آیه۲۸). مشرکین گروه پلیدى هستند، از سال آینده به مسجد الحرام داخل نشوند .
در هیچ یک از آیاتى که کلمه‌ی رجس وارد شده‌است به معناى پلیدى جسمانى ( نجاست ) که مشمول احکام مخصوصى از نظر لزوم پاک کردن با یکى از مطهرات ده گانه ( آب، آفتاب و.. ) باشد، دیده نمی‌شود. آن چه که از تمام آیات مزبور استفاده می‌شود این است که دین مقدس اسلام، هر گونه پلیدى را زشت و اجتناب از آن را نشانه اعتقاد و گرایش به اسلام معرفى کرده است. و این موضوع با نظر به دلیل عقل (که مدرک دیگرى براى فقه اسلامی است) و هم چنین سنت و اجماع به طور اجمال، شاید یکى از ضروریات بوده باشد.
در صورتى که مسأله اهل کتاب و سایر گروه‌هاى غیر مسلمان این است که آیا آنان طورى پلید هستند که در صورت تماس با بدن هایشان و هر چه با بدن هاى آنان تماس پیدا کرده است و داراى رطوبت می‌باشد ، باید شستشو کرد و آن را بر طرف ساخت؟ چنان که گفتیم، از آیات مربوط به رجس نمی‌توان این حکم را استفاده کرد. بنا بر این فقط آیه اى می‌تواند مورد بحث درباره‌ی نجاست کفار قرار بگیرد که کلمه‌ی نجس در آن ذکر شده‌است. (جعفری،۱۳۷۷، ص۱۸) این آیه چنین است:
« إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ فَلا یَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرامَ بَعْدَ عامِهِمْ هذا » (سوره ی توبه، آیه ۲۸).

۲-۴-۴- معناى نجس (با فتح جیم)

آن چه که از منابع لغت عربى بدست می آید این است که ماده مزبوره با سکون جیم و با کسره و فتحه آن به معناى پلیدى است. ابن منظور در کتاب « لسان العرب » ماده ی نجس می گوید: پلید و قذر هر چیز را اعم از انسان و غیر انسان نجس می گویند. اگر معناى اصطلاحى فقهى که براى کلمه‌ی نجس در نظر گرفته می‌شود، در صدر اسلام یعنى در زمان نزول آیه مزبور وجود داشت، چاره اى نبود که از کلمه‌ی نجس مطابق همان اصطلاح استفاده نمود و مشرکین را محکوم به نجاست اصطلاحى بنماییم. ولى هیچ گونه جاى تردید نیست که اصطلاح مزبور پس از ورود احکام مشروع نجس و عمل پیشوایان اسلامی درباره‌ی آن تثبیت شده‌است(جعفری، ۱۳۶۰،ص۶).
برخی فقها نیز این حقیقت را متذکر می‌شود که کلمه‌ی نجس در زمان نزول آیه به معناى اصطلاحى فقهى دوران هاى بعدى نبوده است و کلمه‌ی نجس در آیه مزبور مانند کلمه‌ی رجس در آیات دیگر است که براى قمار و بى ایمانى و بیمارى قلبى و شراب استعمال شده‌است (ابن منظور، ۱۴۰۵ق، ص۳۸۳). نتیجه‌ی بحث اول این است که نه تنها اهل کتاب از نظر قرآن نجس نیستند بلکه دلیل صریحى بر نجاست مشرکین هم در قرآن وجود ندارد.

۲-۵- مصادیق اعیان نجسه و دیدگاه فقهای امامیه

آن چه که از احکام شرعی فقهای امامیه استنباط می‌شود، این است که اکثر علما و فقهای امامیه بر حرام بودن خرید و فروش اعیان نجسه به صورت کلی اجماع دارند. البته در مواردی به قصد انتفاع مانند خون و اعضای بدن که در ادامه شرح مفصل آن خواهد آمد خرید و فروش جایز می‌باشد .

۲-۵-۱- شیخ طوسی

نجاسات دو نوع است: خون، و غیر خون. و خون سه قسم است:
خونى که ازاله‌ی آن چه کم یا زیاد لازم است، و آن سه نوع است: خون حیض، و استحاضه، و نفاس.
خونى که ازاله‌ی کم یا زیاد آن لازم نیست، و آن پنج قسم است: خون پشه، کیک، ماهى، زخم هاى دائمی، و کورک هاى خونى.
خونى که ازاله‌ی مقدار یک درهم یا بیشتر آن واجب است و ازاله‌ی کمتر از آن لازم نیست، و آن بقیه‌ی خون ها است از حیوانات مختلف.
اما نجاسات غیر خون، ازاله‌ی کم و زیاد آن‌ها لازم است و آن نجاسات پنج نوع است:
هر مایع سکر آور اعم از شراب یا آب کشمش:( نبیذ )، و فقاع و بول و غایط از هر حیوان حرام گوشت اعم از انسان و غیر آن، و منى از کلیه ی حیوانات اعم از حرام گوشت و حلال گوشت. اما حیوانات حلال گوشت بول و پشکل و فضله‌ی آن‌ها نجس نیست مگر منحصرا فضله‌ی مرغ خانگى(شیخ طوسی، ۱۴۰۹ق، ص۲۳۳).

۲-۵-۲- علامه حلی

نجاسات ده است: بول و غائط از هر حیوان حرام گوشت که خون جهنده داشته باشد. منى از هر حیوان که خون جهنده دارد اگر چه حلال گوشت باشد. مردار و خون از هر حیوان که خون جهنده دارد سگ، خوک، کافر، مسکر، آب جو چون الکل دارد اما به سبب کمی الکل مستى آن غیر محسوس است هم چنین عصیر یعنى آب انگور و کشمش جوش آمده داخل مسکرات است براى پیدایش الکل در آن از این جهت در بعض کتب نام عصیر به خصوص نبرده‌اند (علامه حلی، ۱۳۷۲، ص۴۷).

۲-۵-۳- مرحوم خویی

نجاسات ده چیز است : اول: بول، دوم: غائط، سوم: منى، چهارم: مردار، پنجم: خون، ششم و هفتم: سگ و خوک، هشتم: کافر، نهم: شراب، دهم: فقاع.
بول و غائط: بول و غائط انسان و هر حیوان حرام گوشتى که خون جهنده دارد یعنى اگر رگ آن را ببرند ،خون از آن جستن مى‌کند، نجس است.
منى: منى انسان و هر حیوانى که خون جهنده دارد نجس است.
مردار: مردار انسان و هر حیوانى که خون جهنده دارد نجس است چه خودش مرده باشد، یا به غیر دستورى که در شرع معین شده آن را کشته باشند.
خون: خون انسان و هر حیوانى که خون جهنده دارد یعنى حیوانى که اگر رگ آن را بزنند خون از آن جستن مى‌کند نجس است.
سگ و خوک: سگ و خوکى که در خشکى زندگى مى‌کنند حتى مو و استخوان و پنجه و ناخن و رطوبت هاى آن‌ها نجس است، ولى سگ و خوک دریائى پاک است.
کافر: کافر یعنى کسى که منکر خدا یا معاد است یا براى خدا شریک قرار مى دهد، و هم چنین غلات ( یعنى آن هایى که یکى از ائمه علیهم اسلام را خدا خوانده یا بگویند خدا در او حلول کرده است) و خوارج و نواصب ( یعنى آن هایى که به ائمه علیهم السلام اظهار دشمنى مى نمایند ) نجس اند، و هم چنین است کسى که به نبوت یا یکى از ضرورى دین یعنى چیزى را که مثل نماز و روزه مسلمانان جزء دین اسلام مى‌دانند چنان چه بداند آن چیز ضرورى دین است منکر شود. و اما اهل کتاب ( یعنى یهود و نصارى ) که پیغمبرى حضرت خاتم الأنبیاء محمد بن عبد الله صلى الله علیه وآله را قبول ندارند نیز بنابر مشهور نجس مى باشند، و این قول موافق احتیاط است، پس اجتناب از آن‌ها نیز لازم است.
شراب: شراب و نبیذى که مسکر است نجس است، و بنابر احتیاط مستحب هر چیزى که انسان را مست مى‌کند، چنان چه به خودى خود روان باشد نیز نجس است.
فقاع: فقاع که از جو گرفته مى‌شود و به آن آبجو مى‌گویند نجس است، و غیر فقاع پاک
مى‌باشد. عرق جنب از حرام پاک است(خویی، ۱۴۱۲، ص۱۸-۲۰).

۲-۵-۴- محمد تقی بهجت

اوّل: اعیان نجسه، مثل خمر و خنزیر و مسکرات که تکسّب به آن‌ها حرام است.
اشتراط حرمت، به عدم قابلیّت تطهیر و نداشتن منفعت محلّله و هر نجسى که قابل تطهیر به غیر انقلاب و استحاله نیست و منفعت محلّله ندارد، تکسّب به آن جایز نیست؛ پس مملوک کافر که قابل اسلام است، و عصیر بعد از قلیان که قابل تطهیر به نقص است، و بعض اقسام کلب، حلیّت انتفاع خاص به آن، خارج از موضوع منع از تکسّب است. و محتمل است، بلکه خالى از وجه نیست که خروج رق کافر، از باب حلیّت انتفاع باشد، نه به جهت قابلیّت طهارت.
و مرتدّ فطرى، این جهت در او محتمل است؛ و محتمل است مبنى باشد جواز تکسّب به او بر طهارت و قبول توبه در باطن. بلکه اظهر ممنوعیّت بیع، دایر مدار حرمت منافع طاهره یا مقصوده است. و حرمت انتفاع به مطلق اعیان نجسه در غیر مشروط به طهارت، قابل منع است؛ و هم چنین تکسّب به ملاحظه‌ی انتفاع محلّل به دلیل یا اصل. میته نیز درحکم نجاسات مذکوره است در عدم جواز تکسب، میته از حیوان نجس العین، و طاهر در غیر اجزایی که روح در آن‌ها حلول نکند، و در غیر میته از حیوانی که خون جهنده ندارد.

جدول (۴-۷) آزمون t مستقل برای غلظتهای مختلف کادمیوم در دو گونه E. microtheca و E. camaldulensis ۵۳

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

جدول (۴-۸) غلظتهای مختلف کادمیوم در بین دو گونه E. microtheca و E. camaldulensis ۵۳
جدول (۴-۹) اثر تیمارهای مختلف روی بر تجمع عنصر مس (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۵۶
جدول (۴-۱۰) اثر تیمارهای مختلف سرب بر تجمع عنصر مس (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۵۸
جدول (۴-۱۱) اثر تیمارهای مختلف کادمیوم بر تجمع عنصر مس (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۶۰
جدول (۴-۱۲) اثر تیمارهای مختلف Cu,Zn,Pb,Cd بر تجمع عنصر مس (ppm) در اندامهای مختلف اکالیپتوس ۶۲
جدول (۴-۱۳) اثر تیمارهای مختلف مس بر تجمع عنصر سرب (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۶۴
جدول (۴-۱۴) اثر تیمارهای مختلف روی بر تجمع عنصر سرب (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۶۶
جدول (۴-۱۵) اثر تیمارهای مختلف کادمیوم بر تجمع عنصر سرب (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۶۸
جدول (۴-۱۶) اثر تیمارهای مختلف Cu,Zn,Pb,Cd بر تجمع عنصر سرب (ppm) در اندامهای مختلف اکالیپتوس ۷۰
جدول (۴-۱۷) اثر تیمارهای مختلف مس بر تجمع عنصر روی (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۷۲
جدول (۴-۱۸) اثر تیمارهای مختلف سرب بر تجمع عنصر روی (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۷۴
جدول (۴-۱۹) اثر تیمارهای مختلف کادمیوم بر تجمع عنصر روی (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۷۶
جدول (۴-۲۰) اثر تیمارهای مختلف Cu,Zn,Pb,Cd بر تجمع عنصر مس (ppm) در اندامهای مختلف اکالیپتوس ۷۷
جدول (۴-۲۱) اثر تیمارهای مختلف مس بر تجمع عنصر کادمیوم (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۷۹
جدول (۴-۲۲) اثر تیمارهای مختلف روی بر تجمع عنصر کادمیوم (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۸۰
جدول (۴-۲۳) اثر تیمارهای مختلف سرب بر تجمع عنصر کادمیوم (ppm) در اندامهای مختلف E. microtheca و E. camaldulensis ۸۱
جدول (۴-۲۴) اثر تیمارهای مختلف Cu,Zn,Pb,Cd بر تجمع عنصر مس (ppm) در اندامهای مختلف اکالیپتوس ۸۲
جدول (۴-۲۵) دامنه عمومی عناصر سنگین در گیاهان (میلیگرم بر کیلوگرم) ۸۳
جدول (۴-۲۶)مقایسه غلظت عناصر سنگین در برگ E.camaldulensis و E. microtheca با غلظت بحرانی ۸۳
جدول (۴-۲۷)مقایسه غلظت عناصر سنگین در ساقه E.camaldulensis و E. microtheca با غلظت بحرانی ۸۴
جدول (۴-۲۸)مقایسه غلظت عناصر سنگین در ریشه E.camaldulensis و E. microtheca با غلظت بحرانی ۸۴
فهرست ‌شکلها
عنوان صفحه
شکل(۱-۱) فرآیندهای مختلف پالایش گیاهی ۲۴
شکل (۳-۱) موقعیت استان گلستان و شهرستان گرگان و موقعیت گلخانه ۴۳
شکل (۳-۲) گیاهان اکالیپتوس در طول دوره داشت در گلخانه ۴۴
شکل(۳-۳) نمایی از دستگاه اندازه گیری ICP 47
شکل (۴-۱) میزان جذب عنصر مس در برگ، ساقه و ریشه دو گونه E. microtheca و E. camaldulensis ۵۰
شکل (۴-۲) میزان جذب عنصر ری در برگ، ساقه و ریشه دو گونه E. microtheca و E. camaldulensis ۵۱
شکل (۴-۳) میزان جذب عنصر سرب در برگ، ساقه و ریشه دو گونه E. microtheca و E. camaldulensis ۵۲
شکل (۴-۴) میزان جذب عنصر کادمیوم در برگ، ساقه و ریشه دو گونه E. microtheca و E. camaldulensis ۵۴
۱-۱- مقدمه
منابع طبیعی هر جامعهای سرمایه ملی آن جامعه محسوب میشود. گیاهان بهعنوان تولیدکنندگان اولیه نقش مهمی در اکوسیستمها بازی میکنند و بهعنوان بخش مهمی از منابع طبیعی در دسترس ما هستند. اعمال مدیریت صحیح و کارا بر منابع طبیعی هر منطقه نیازمند داشتن اطلاعات دقیق از ویژگیهای کمی و کیفی رستنیها و آگاهی از روابط بین گیاهان و عوامل محیطی آنها (از جمله خاک) میباشد (میرغفاری، ۱۳۸۴). خاک در منابع طبیعی از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار است زیرا ارتباط بسیار نزدیکی با پوشش گیاهی دارد به گونهای که میتوان با دیدن وضعیت گیاهی یک منطقه به وضعیت خاک آن پیبرد (غازان شاهی، ۱۳۷۶). آلودگی خاک بهعنوان یکی از مهمترین پیامدهای فعالیتهای انسان بر محیط زیست از دیرباز مورد توجه بسیاری از محققین علوم طبیعی قرار داشته است (براتی و میرغفاری، ۱۳۹۱). از نظر تاریخی آلودگی خاک بهوسیلهی فلزات سنگین ابتدا از معادن استخراج و کارخانه های ذوب اینگونه فلزات شروع شد. فعالیتهای معدنکاری انسان جهت استخراج فلزات سرب و روی باعث بروز مشکلات زیستمحیطی بسیار جدی در مناطق مجاور این معادن گردیده است. آلودگی خاک منجر به بروز مسمومیت در گیاهان یک منطقه و از بین رفتن پوششگیاهی و در نتیجه افزایش شدید نرخ فرسایشهای آبی و بادی در این مناطق میگردد (عرفان منش، ۱۳۸۷). خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک از جمله pH، درصد ماسه و رس، مقدار کربنات کلسیم موجود در خاک، مقدار مواد آلی، قابلیت تبادل کاتیونی (CEC)، نوع کانی رسی، درصد وزنی اکسیدهای سیلیسیم، آلومینیوم و آهن تاثیر مشخصی بر میزان جذب عناصر سنگین دارد (Wang et al., ۲۰۰۹).
گیاهپالایی^[۱]، تکنولوژی پاکسازی خاکها و سیستمهای آبـی از فلزات سنگین آلاینده است (Clements et al., ۲۰۰۲). از فواید گیـاهپـالایی ایـن است که حاصلخیزی خـاک بعـد از برداشـت فلـزات سـنگین تغییری نمیکند. البته تعداد زیادی از این تکنیکهای مهندسی بهدلیل محدودیتهای اقتصادی و منطقی قابل اجرا نیـست (Hulme & Hill, 2004). پاکسازی محیطزیست آلوده به فلزات سنگین و آلایند‌ههای آلی توسط جذب آنها به وسیله گیاهان یا گیاه‌پالایی امروزه جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. با توجه به اینکه روش های سنتی برداشت عناصر سنگین از خاک و آب بسیار پرهزینه و دشوار و اغلب ناموفق است، لزوم استفاده از گیاهان کاهش‌دهنده آلودگی خاک و آب روشن است. از طرفی با توجه به نیاز روزافزون جنگلکاری در ایران، لازم است که تحقیقی جامع بر روی گونه‌ها‌ی‌ اکالیپتوس و نقش این گیاهان در جذب عناصر سنگین انجام شود. گیاهپالایی یک گزینه کم هزینه، به‌ویژه برای مناطق آلوده محسوب می‌شود. توانایی تجمع فوق‌العاده فلزات سنگین در کاربرد روش گیاهپالایی، بر مبنای سرعت رشد (تولید زیست‌توده) و میزان تجمع فلز سنگین (گرم فلز بر کیلوگرم بافت گیاه) استوار است. از این‌رو یافتن مؤثرترین گیاه سریع‌الرشد اکالیپتوس با توانایی حداکثر در جذب فلزات سنگین منجر به اقدام بعدی برای معرفی گیاهان با توان ژنتیکی بالاتر میگردد.
بررسیهای گوناگونی در مورد قابلیت جذب فلزات سنگین و دیگر آلاینده‌ها توسط گونه‌ها‌ی درختی در ایران و دیگر کشورها شده است. اکالیپتوس با رشد و تولید چوب بیشتر و جذب و نگهداری بیشتر عناصر و فلزات سنگین از خاک آبیاری شده با فاضلاب در اندام‌های‌ خود و تعریق فزونتر نسبت به سایر گونه‌ها‌ی‌ درختی کندرشد، در پالایش خاک از آلاینده‌ها نقش مهمی را ایفا می‌کند‌. به‌عنوان‌مثال راد^[۲] و همکاران در سال ۲۰۱۰، پس از آزمایش سازگاری و عملکرد هشت گونه اکالیپتوس با بهره گرفتن از فاضلاب شهری و صنعتی یزد، نتیجه گرفتند که گونه E.camaldulensis از نظر سازگاری، رشد ارتفاعی و قطری و قدرت جذب آب، موفق‌تر از سایر گونه‌ها‌ بوده است.
۱-۲- بیان مسئله تحقیق
طی سالهای اخیر و در نتیجه اجرای بعضی برنامههای توسعه اقتصادی، صنعتی، کشاورزی و خدماتی در مناطق مختلف جهان، تعادل و توازن طبیعت در مواردی برهم خورده است که این امر عوارضی را در مقیاسهای محلی یا منطقهای و حتی جهانی به همراه داشته است (تائبی و اسحاقی، ۱۳۸۰). آلودگی محیط زیست از جمله آلودگی خاک یکی از عوارض مهم به هم خوردن تعادل و توازن طبعیت میباشد. مهمترین آلایندههای خاک شامل فلزات سنگین، بارشهای اسیدی و مواد آلی میباشند که از این میان فلزات سنگین به واسطه غیر قابل تجزیه بودن، سمیت زیاد، اثرات تجمعی و سرطانزایی مورد توجه میباشند(Mico et al., ۲۰۰۶). فلزات سنگین به فلزاتی گفته میشود که دارای چگالی نسبتا بالا بوده و در غلظتهای کم سمی باشند (عرفان منش و افیونی، ۱۳۷۹). هرچند این عناصر به طور طبیعی دارای غلظت کمی در خاک موجود هستند اما پراکنش جغرافیایی آنها چه بهصورت طبیعی و چه از طریق فعالیتهای انسانی مشکلات و مسائلی را در بر خواهد داشت.
الگوی فعالیتهای صنعتی امروزی به آلودگیهای زیستمحیطی، به ویژه آلودگی با فلزات سنگین منجر میشود (Chehregani and Malayeri, 2007). میزان تخلیه آلایندههای فلزی در محیط با افزایش زندگی شهری رو به توسعه است. آلودگی زمینهای کشاورزی به وسیله فلزات سنگین در حال افزایش است. بعضی از بومشناسان اخیر منابع مختلفی از آلایندهها در اکوسیستمهای خاکی طبیعی را که شامل فلزات انتقال یافته توسط هوا، از دود اگزوز اتومبیلها، کارخانه های باتریسازی و رنگسازی و دیگر فعالیتهای صنعتی هستند، تشخیص دادهاند (Jaja and Odoemena, 2004).
در دهه های اخیر، فلزات سنگین بهدلیل خصوصیت آلایندگی ویژه آنها بسیار مورد توجه قرار گرفتهاند. برخی از این ویژگیها عبارتند از (Facchinelli et al., ۲۰۰۱):

• • آنها مانند بسیاری از مواد آلی در طول زمان تجزیه نمیشوند.

• • ورود آنها در خاک میتواند با هوازدگی سنگهای مادری و پدوژنزی ارتباط داشته باشد.

• • اغلب بهصورت کاتیونها هستند. در نتیجه تغییر شرایط زیستمحیطی در اثر فعالیتهای انسان (تغییر کاربری زمین، کشاورزی و تغییرات اقلیمی) یا از طریق اشباع شدن بیش از ظرفیت بافری خاک میتوانند تحرک پیدا کرده که در چنین وضعیتی بسیار خطرناک خواهند بود.

آلودگی فلزات سنگین یکی از مشکلات عمده زیستمحیطی است و معمولا ناشی از فعالیتهای صنعتی، نظیر بهرهبرداری از معادن، ذوب فلزات، فرایندهای تخلیه گاز، تولید انرژی و سوخت، کاربرد کود و آفتکش و فراوری پسماندهای شهری است. بدیهی است این پدیده با صنعتی شدن و نوگرایی جوامع شدت بیشتری یافته است (Tanhan et al., ۲۰۰۷) و این فعالیتها باعث ورود مقدار زیادی از عناصر سنگین به اتمسفر میشود. عناصر موجود در اتمسفر در نهایت به صورت فرونشست خشک^[۳]، یا فرونشست تر^[۴] روی سطح خاک و گیاهان قرار میگیرند. در مقیاس جهانی فرونشست جوی مهمترین عامل ورود عناصر سنگین به خاک محسوب میشوند (Deboudt et al., ۲۰۰۴; Schilling, and Lehman, 2002).
علیرغم تفاوتهایی که در رفتار عناصر سنگین از لحاظ تحرک و قابلیت جذب آنها در خاک وجود دارد، در اغلب موارد میزان خروج آنها از طریق آبشویی و یا جذب به وسیله گیاهان نسبت به میزان ورود آنها به خاک بسیار کمتر است. این امر موجب انباشته شدن تدریجی عناصر در خاک می شود. روند انباشت عناصر سنگین در خاک بسیار کند بوده و اثرات آن پس از دهها سال قابل تشخیص است. به دلیل فرایند انباشت عناصر تقریبا یک فرایند برگشت ناپذیر است که در درازمدت موجب کاهش کیفیت خاک و در نهایت تخریب اراضی کشاورزی می شود (امینی و همکاران، ۱۳۸۵).
به دلیل سمیت بالقوه و مقاومت زیاد فلزات، خاکهایی که آلوده به چنین عناصری هستند به عنوان یک مشکل محیطی مطرح میباشند که به یک راه حل موثر و ممکن نیاز دارند (Nascimento & Xing 2006; Groppa et al., ۲۰۰۷).
آلودگی خاک ناشی از فعالیتهای انسانی یکی از مهمترین مشکلات زیستمحیطی برای سلامت انسان است (Jian et al., ۲۰۰۸). چندین روش برای حذف فلز از خاک آلوده وجود دارد، مانند شستشوی خاک، روش های شیمیایی و روش های بیولوژیکی که هزینه مهندسی زیادی را شامل میشوند و نیز اثرات نامطلوبی بر فعالیتهای بیولوژیکی بر جای میگذارند (Khan, 2005; Pulford &Watson, 2003). امروزه صنعتی شدن منجر به تخریب و آلودگی خاک در کشورهای درحال توسعه شده است که اغلب راهکارهای اساسی برای حل این مشکل در این کشورها، هزینه بر یا غیرقابل دسترس هستند (Khan et al., ۲۰۰۹). به نظر میرسد که استخراج گیاهی (گیاهپالایی) امیدوارکنندهترین تکنیک باشد و محققان نیز توجه زیادی را به آن مبذول داشتهاند (Nascimento & Xing, 2006).
اساس گیاهپالایی یک روش امید بخش برای پالایش خاک و آب، جذب آلایندهها یا محصور شدن آنها به وسیله گیاهان میباشد. در ابتدا توجه، بیشتر روی گیاه عالی تجمع کننده نسبت به گیاهان غیرتجمع کننده متمرکز شده بود (Baker et al., ۱۹۹۴; Brooks, 1998). اما بعدا با تناوب در جایگزینی گیاهان بومی، گیاهان قابل کشت تجمع کننده، بشدت مورد استفاده قرار گرفتند. احتمالا قابلیت دسترسی فلزات و جذب گیاهی، تیمار خاک و هم فاکتورهای در نظر گرفته شده را افزایش میدهند، در این خصوص گیاهپالایی یکی از روش های زیستپالایی است که در دهه های اخیر برای اصلاح و پالایش خاکهای آلوده به ترکیبات آلی و معدنی ارائه شده است. مزیتهایی که این روش نسبت به سایر روش های مکانیکی و شیمیایی دارد، ارزان بودن و امکان بهرهگیری آن در سطح وسیع است. با این حال باید به این مسئله توجه داشت که انتخاب گیاه در این روش از اهمیت ویژهای برخوردار است (Mattina et al., ۲۰۰۳). با توجه به نیاز روزافزون جنگلکاری، لازم است که تحقیقی جامع بر روی گونه های اکالیپتوس و نقش این گیاهان در جذب عناصر سنگین انجام شود. در دهه های اخیر اکالیپتوسکاری رشد فزایندهای یافته و بتازگی مسئله زراعت چوب توجه همگانی را به خود معطوف کرده است. اکالیپتوس به منظور ایجاد فضای سبز و تلطیف هوا در مناطق صنعتی و کارخانه های ذوب فلز و کاستن آلودگی هوا و خاک جایگاه ویژهای پیدا کرده است. از اینرو با کاشت درختان اکالیپتوس که توانایی جذب و تجمع فلزات سنگین را دارند، به پاکسازی محیط کمک شایانی میشود(Salahi, 2007) . اکالیپتوس با رشد و تولید چوب بیشتر و جذب و نگهداری بیشتر عناصر و فلزات سنگین از خاک آبیاری شده با فاضلاب در اندامهای خود و تعریق فزونتر نسبت به سایر گونه های درختی کندرشد، در پالایش خاک از آلایندهها نقش مهمی را ایفا میکند.
۱-۳- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

• ترویج فرهنگ کار و تولید بیشتر و مصرف بهینه منابع و پس اندازهای مختلف مردمی.

• ارزیابی مستمر فعالیت های ترویجی به منظور تعیین پیشرفت و رشد آموزش ها و دستیابی به اهداف.

• تأمین زمینه آموزش مستمر و پی گیر کارکنان ترویج تعاون در سطوح تخصصی و مهارتی در جهت افزایش درجه آگاهی و انگیزش آنان برای تحول و پیشرفت در جهت ترویج تعاون.

• آشنایی، آگاهی و شناخت مسئولین و مدیران و مقامات داخلی از مهمترین اهداف ترویجی است که دستیابی به هدف های ترویجی تعاون را تسهیل می نماید.

• فراهم نمودن زمینه مشارکت و فعالیت کلیه کارشناسان و متخصصین و تعاونگران در فعالیت های آموزشی و ترویجی.

• همکاری دستگاه های اجرایی و نهادها و دانشگاهها و مراکز آموزش عالی در توسعه و ترویج تعاون.

• فراهم نمودن زمینه های مؤثر همکاری بین واحدهای آموزش، تحقیقات، ترویج و روابط عمومی.

• حرکت به سوی استانداردسازی و فعالیت های نظام مند، سیستماتیک و عملی در فعالیت های ترویجی.

• دخالت دادن اتحادیه های تعاونی، اتاق تعاون و بخش های خصوصی و تعاونی در آموزش و ترویج تعاون (پویش و جمشیدی، ۱۳۸۵)

۲-۷مزیت تعاونی
تعاونی ها در صورتی که به لحاظ افقی و عمودی با یکدیگر به انسجام لازم دست یابند، می توانند از مزیت های فراوانی برخوردار شوند، آنها به ویژه می توانند با دیگر بنگاه های تعاونی که آنها دارای پیوندهایی هستند ارتباط برقرار نمایند. از جمله: تعاونی های ماهیگیران، کارگری و تولیدی، خدمات مالی و تعاونی های اعتبار و پس انداز، بخش مسکن، خدمات عمومی، بیمه (تأمین اجتماعی- خدمات درمانی)، تعاونی های فعال در عرصه آموزش مدارس، دانشگاه ها و غیره (عارفی،۱۳۷۸).
مزیت هاى عمومى تعاونى ها به افراد امکان مى دهند تا منابع انسانى و مالى خود را در یک جا جمع کنند و به تشکیل سرمایه بیشتر بپردازند. افرادى که شاید به تنهایى قادر به شروع یک فعالیت تجارى نبوده اند از راه تعاونى عمل کنند. مزیت هاى تعاونى براى اعضاء و جامعه هم قابل لمس و هم ناملموس است. مزیت هاى ملموس را مى توان بى درنگ در قالب خدمات بهبود یافته، فراوانى بیشتر کالاها و قیمت هاى کم تر مشاهده کرد، در حالى که براى آشکار شدن مزیت هاى ناملموس ناشى از تشکیل تعاونى به گذشت زمان نیاز است. اعضاء از راه تشکیل و نظارت بر تعاونى (به واسطه کمیته ها و هیأت مدیره) مهارت هاى رهبرى، مشکل یابى و اعتمادسازى و خودیارى را توسعه مى دهند. تعاونى ها اعضاء را تشویق مى کنند تا براى رفع مشکلات اقتصادى و اجتماعى به جاى دولت به خود تکیه کنند. تعاونى ها مى توانند از راه آموزش مستمر به اعضاء کمک کنند تا کیفیت کالا و خدمات را بهبود بخشند، فناورى نوین را به خدمت گیرند و شناخت بهترى در مورد روش هاى جدید تجارى و مباحث اقتصادى به دست آورند و تعاونى ها مى توانند با حفظ و ایجاد مشاغل محلى تأثیر چشمگیرى بر جوامع خود گذارد. تعاونی ها دارای مزایای برای جامعه و اعضاءی خود دارد از جمله مزیت های تعاونی ها را می توان شامل موارد زیر دانست:
– تعاونی هاى بازاریابى به اعضاءى خود کمک مى کنند تا حجم فروش خود را با دستیابى به بازارهاى جدید و بزرگ تر با قدرت چانه زنى و مذاکره بیشتر افزایش دهند.
– تعاونى ها اغلب به اعضاءی خود کمک مى کنند تا کیفیت کالاهاى خود را به وسیله درجه بندى، تعیین علامت تجارى و بسته بندى دقیق بهبود بخشند. در نتیجه، اعضاء قیمت هاى بهترى را در قبال کالاهاى خود دریافت مى کنند و در نتیجه سود بیشترى عاید آنها مى شود.
– برخى تعاونى ها نیز خدمات کمکى تجارى ارائه مى دهند که مى تواند به بازاریابى مؤثر و نرخ هاى ارزانتر بینجامد.
– تعاونى هاى عرضه به اعضاءى خود کمک مى کنند با خرید حجم بیشتر محصول، قیمت کمترى بپردازند.
– تعاونى هاى مصرف نیز به اعضاء در زمینه پس انداز پول و رفع تقاضاهاى تأمین نشده آنان کمک مى کنند.
– تعاونى هاى کارگرى مى توانند شرایط بهتر کار از جمله امنیت شغلى را براى کارگران فراهم کنند (ابراهیمی، ۱۳۸۶)
۲-۸نقش تعاون در توسعه فرهنگی
وظیفه تربیت فرهنگی شرکت های تعاونی هم در تمدن فردگرای کشورهای پیشرفته و هم در کشورهای در حال توسعه ای که هنوز به این مرحله از تمدن نرسیده اند مؤثراست. در تمدن فردگرای ممالک صنعتی وظیفه شرکت های تعاونی اینست که نیروهای فردی را جهت مشارکت در فعالیت های جمعی و برای نیل به همبستگی بسیج نماید و در کشورهای در حال توسعه که روحیه همکاری جمعی هنوز به طورگسترده در طبقات مختلف مردم وجود دارد. وظیفه تعاون آنست که افراد را به احساس مسئولیت آگاه و این احساس را در آنان تقویت نماید. شرکت های تعاونی نیروهای فردی و جمعی را که در جهت عکس یکدیگر در حرکتند بوسیله فعالیت های خودآموزشی و با توجه به تمایلات جمعی با یکدیگر تلفیق و مرتبط می سازند. این وظیفه برای کشورهای در حال توسعه حائز اهمیت فراوانی است زیرا در این کشورها اصولاً از فرد برداشتی به غلط می شود و از انسان ها اصولاً برای نیل به مقاصد و اهداف شخصی سوء استفاده به عمل می آید. از سوی دیگر اندیشه های جمعی و گروهی افراد به علت اتکاء به سنن و رسوم حاکم بر این جوامع آنچنان شکل حاد و گسترده ای را می گیرد که به عنوان مانعی به مقابله با نیروهای محرک اقتصادی و اجتماعی می پردازد و جلوی پیشرفت و توسعه کشورها را می گیرد. در این هنگام اهمیت وظایف تربیتی و فرهنگی نهادهای تعاونی هنگامی بیشتر آشکار می شود که به روش های انجام کار و اصولاً طرز تفکر مردم نسبت به مسأله کار و فعالیت در مناطق روستایی توجه خاصی مبذول گردد. در چنین اوضاع و احوالی است که شرکت های تعاونی با ویژگی های خاص خود و با بهره گرفتن از آموزش می توانند گام فرهنگی مهمی را در زدودن افکار سنتی و دست و پاگیر جوامع در حال توسعه بردارند و موجبات رشد و شکوفایی هر چه بیشتر این کشورها را فراهم سازند (شیخی، ۱۳۸۶).
۲-۹ابعاد فرهنگی تعاونی ها
۱) ایجاد فرهنگ تعاون و همیاری و تفاهم
۲) تقویت بنیه فرهنگی و هنری، احیای هنرهای دستی از طریق تشکیل تعاونی های مختلف مربوطه
۳) تقویت ارزش های حاکم بر جامعه با ارائه الگوهای جدید و حمایت از طبقات پایین و نفی فرهنگ استکباری و قدرتمندپروری
۴) تقویت بنیه مراکز سیاحتی، سینماها و فرهنگ سراها، چاپ و نشر و … با تشکیل تعاونی های مربوطه
۵) نقش آموزش در بالا بردن سطح آگاهی مردم (شیخی، ۱۳۸۶).
۲-۱۰نقش تعاون در توسعه اقتصادی جوامع
بی شک هنگامی که بحث توسعه کشورها به میان می آید، یکی از مهمترین جهات آن و شاید اولین جهتی که ذهن شنونده را به خود جلب می نماید توسعه اقتصادی آن کشورها باشد. اصولاً تصور کشوری توسعه یافته بدون توجه به رشد اقتصادی غیرممکن است و همانطور که قبلاً نیز اشاره گردید با وجود آنکه توسعه اصولاً دارای مفهومی کیفی و همه جانبه اعم از سیاسی، اجتماعی‌ و فرهنگی است اما در بسیاری از مواقع به دلیل نقش و جایگاه مهمی که رشد اقتصادی در فرایند توسعه کشورها دارد، رشد اقتصادی و توسعه کشور به صورت مترادف به کار می رود. به همین علت نقش مهم تعاون در فرایند توسعه جوامع نیز باید معطوف به توسعه اقتصادی آن جوامع باشد و غالباً نیز تأکید بر روی ویژگی های اقتصادی شرکت های تعاونی است. ویژگی های دیگر تعاونی ها از قبیل توسعه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی که شرح آنها گذشت، دارای اهمیت ثانوی هستند هر چند که به نوبه خود بسیار مهم و اثرگذار در توسعه و زمینه و بستر رشد اقتصادی جوامع می باشند. مهمترین ویژگی کشورهای کمتر توسعه یافته و در حال توسعه پایین بودن تولید داخلی، سطح پایین اشتغال و وجود بیکاری آشکار و پنهان فراوان، توزیع نابرابر درآمدها و کمبود سرمایه می باشد و کشاورزی به عنوان مهمترین منبع اشتغال و درآمد و بهره وری پایین در بخش های مختلف اقتصادی می باشند. اینک به بررسی اجمالی نقش تعاون در توسعه اقتصادی و آثاری که این بخش روی هر کدام از ویژگی های فوق دارا می باشد که می تواند گامی در جهت توسعه و رشد اقتصادی این کشورها باشد می پردازیم. گرچه باید یادآوری شود که تمام این ویژگی ها زنجیروار به هم مربوطند (پویش؛ جمشیدی، ۱۳۸۵).
امروزه می دانیم که کشاورزی نخستین و قدیمی ترین فعالیت اقتصادی به شمار می رود و تاریخ شناخت آن طولانی تر از سایر رشته های اقتصادی است و فنون تولیدی نیز که امروزه از نظر برخی آسان و ساده می نماید، نتیجه هزاران سال کار و تجربه پیشگامان این رشته از فعالیت می باشد و از این رو، هیچ یک از فعالیت های اقتصادی به اندازه کشاورزی دستخوش تأثیر عادات و رسوم کهن در کار تولید قرار نگرفته اند. تولیدکننده محصولات کشاورزی می داند که پس از عرضه محصول به بازار به اندازه کافی تقاضا خواهد داشت. از این رو در هر حال یک بازار فروش برای او فراهم است و در کشورهای پیشرفته اطمینان بیشتری نیز برای روستایی تولیدکننده فراهم شده و آن این است که دولت مازاد محصول او را می خرد تا بنیه اقتصاد کشاورز ضعیف نشده و زیان نبیند. در سال ۱۳۵۲ در ایران نیز با به تصویب رساندن آئین نامه ویژه ای موجبات تأمین خاطر روستاییان را که در گذشته چشمشان به دست خریداران سلف و رباخواران حرفه ای بود، فراهم ساخته. اما هنوز در تمامی محصولات کشاورزی عمل نمی شد (صدرالاشرفی، ۱۳۶۵: ۶۵).
گسترش شبکه شرکت های تعاونی بخصوص تعاونی های مصرف که عملاً همه افراد جامعه را که مصرف کننده هستند در مدیریت و بهره برداری واحدهای اقتصادی شریک و سهیم می کند، یکی از مؤثرترین روش هایی است که می تواند این دوری و دوگانگی را از میان بردارد. ایجاد رابطه مستقیم میان مردم و دستگاه های اقتصادی و تولیدی از طریق تعاونی های مصرف و نیز مداخله مدیران شرکت های تعاونی در اتخاذ تصمیمات مهم اقتصادی و کسب نظر مشورتی از آنان در تهیه و اجرای طرح های عمرانی، روش مؤثری برای نیل به مشارکت واقعی و حقیقی و دائمی همه مردم در اجرای برنامه ها بسط و توسعه است. (نهاوندی، ۱۳۴۸: ۸۶)
در جدول صفحه بعد میزان پیش بینی سرمایه گذاری و ایجاد اشتغال در بخش های مختلف تعاونی در برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور به تفکیک هر بخش بیان گردیده است که اهمیت بخش تعاون را در سرمایه گذاری و ایجاد اشتغال در جریان برنامه چهارم توسعه نشان می دهد:
الف- میزان سرمایه در کشورهای در حال توسعه کم است و همین سرمایه کم نیز بدلیل نبود فرهنگ سرمایه گذاری، صرف فعالیت های غیراقتصادی می شود. شرکت های تعاونی از طریق آموزش اعضاء و ایجاد زمینه های سالم اقتصادی قادرند در میزان مصرف افراد و در نتیجه در میزان پس انداز دخالت نموده و اعضاء را در این خصوص راهنمایی نمایند و از صرف درآمدهای افراد در جهت هزینه های مصرفی و تشریفاتی تا حدود زیادی جلوگیری نموده و آنان را به پس انداز و ذخیره درآمدهای مازاد بر مصرف تشویق و ترغیب نمایند.
ب– شرکت های تعاونی می توانند وجوه اندک پس انداز شده را در یک صندوق متمرکز و با انجام عملیات بانکی و اعتباری موجبات سرمایه گذاری و بکارانداختن وجوه اعم از سرمایه گذاری مستقیم توسط شرکت و یا روستائیان در تولید گردد. اصولاً در مناطق روستایی اعتماد افراد به شرکت های تعاونی بیش از اعتماد آنان به بانک ها و مؤسسات اعتباری است. بنابراین در کشورهای در حال توسعه امید فراوانی است تا منابع اندک مخصوصاً در جوامع روستایی از طریق شرکت های تعاونی بسیج شود و بدینوسیله تسهیلات لازم جهت تأمین اعتبار مورد نیاز اقتصاد روستایی فراهم می گردد.
ج- به لحاظ اطلاع کاملی که تعاونی ها از موقعیت اقلیمی و اقتصادی حوزه عمل خود دارند در آنچنان وضعی هستند که می توانند عوامل تولید را بنحو مطلوبی با یکدیگر ترکیب و در نتیجه هماهنگ ساختن نیروها و امکانات موجود، حداکثر بهره برداری را از سرمایه گذاری انجام یافته بعمل آورند که این امر خود سبب کاهش هزینه های تولید و در نتیجه افزایش درآمد و سود شرکت و ذخیره های آن گردیده که متعاقباً در راه سرمایه گذاری بیشتر و مفید بکار خواهد رفت.
د- شرکت های تعاونی می توانند رابطه سالمی بین اعضاء و مؤسسات اعتباری موجود در کشور از لحاظ رفع نیازمندی های اعتباری اعضاء برقرار نموده بدین معنا که وام های کوتاه متوسط و یا بلندمدت از سازمان های اعتباری خصوصی و یا دولتی اخذ و آن را برای امور تولید در اختیار اعضاء قرار دهند. بدیهی است که شرکت ها قادرند تضمین مطمئن تری برای مؤسسات وام دهنده باشند و هم اینکه با پرداخت وام از طریق شرکت دست وام دهندگان خصوصی و بار سنگین بهره های طاقت فرسا از طبقه تولیدکننده کوتاه خواهد شد که صرفه جویی حاصله در بهره ها مجدداً جهت سرمایه گذاری به کار برده می شود.
ه- شرکت های تعاونی می توانند از یک سو خود راساً اقدام به سرمایه گذاری (با بهره گرفتن از تجمیع پس انداز اندک اعضاء) نموده و از سوی دیگر اعضاء را به سرمایه گذاری تشویق و آنان را در این مسیر هدایت نمایند.
جدول ۲-۱٫ سرمایه گذاری در بخش تعاونی طی سالهای برنامه چهارم

دوره
بخش
۱۳۸۴
۱۳۸۵