۲۳۰

نسل دوم

دامنه‌ی ظهور

۲۰خرداد تا ۲۰ تیر

۱۲۶۰– ۷۸۰

اوج پرواز

هفته اول تیر

۱۰۵۰– ۹۶۰

نسل سوم

دامنه‌ی ظهور

۲۰ مرداد تا ۲۰ شهریور

۲۲۳۵- ۱۷۷۵

اوج پرواز

هفته اول شهریور

۲۰۰۰- ۱۹۰۰

۴- ۶- پیش بینی زمان سمپاشی بر اساس نتایج
مبارزه‌ی شیمیایی برای کنترل کرم خوشه‌خوار علیه لاروها صورت می‌گیرد و باید زمانی اقدام به سمپاشی نمود که تخم‌ها تفریخ و لاروها از تخم بیرون آمده اما به درون میوه نفوذ نکرده باشند. در صورت نفوذ لاروها به میوه، سم‌پاشی مؤثر نبوده و این عمل نتیجه‌ای در بر نخواهد داشت. بنابراین پیش‌بینی دقیق زمان سم‌پاشی می‌تواند برپایه‌ی پایش تخم‌ها صورت گیرد. باید هنگامی که ۷ تا ۱۰ درصد از تخم‌ها تفریخ شدند، اقدام به سمپاشی نمود تا لاروهای بیرون آمده قبل از نفوذ به میوه از بین بروند و لاروهایی که بعد بیرون می‌آیند در اثر تماس با بقایای سم از بین بروند. اما پایش تفریخ تخم‌ها مشکل است و بهتر آن است که پیش بینی زمان سمپاشی بر پایه‌ی شاخصی انجام گیرد که عملی‌ و ملموس‌تر باشد. از همین رو، بیشتر تلاش می‌شود تا پیش‌بینی زمان سمپاشی براساس زمان اوج پرواز انجام شود. برای چنین منظوری با کمک تله‌های فرمونی، ظهور و نوسانات جمعیت حشرات کامل را پایش، و اوج پرواز یا هنگام حداکثر شکار ردیابی می‌شود. سپس حداکثر ۷-۱۰ روز پس از اوج پرواز زمان مناسبی برای سمپاشی می‌باشد. در این منطقه با توجه به این که اوج پرواز دوم اواخر خرداد و اوایل تیر و اوج پرواز سوم در اواخر مرداد تا اوایل شهریور رخ ‌داد، بنابراین زمان مبارزه‌‌ی شیمیایی علیه نسل دوم هفته اول تیر و علیه نسل سوم در اوایل شهریور برآورد می‌شود. چنانچه روز- درجه‌ی لازم برای اوج‌های پرواز در منطقه محاسبه شود می‌توان براساس این شاخص نیز اقدام به سمپاشی کرد. در تحقیق حاضر روز- درجه‌های لازم برای دو اوج پرواز دوم و سوم در بند ۴- ۴ و جدول ۴- ۱ آورده شده است. بنابراین، چنان‌چه دما در منطقه پایش شود می‌توان براساس این شاخص و در روز-درجه‌های محاسبه شده در صورت وجود آفت اقدام به سمپاشی کرد. البته بهتر آن است که سمپاشی براساس ترکیبی از پایش ظهور و نوسانات جمعیت حشرات کامل و محاسبه‌ی روز-درجه‌ انجام شود. به طوری که چنانچه در روز-درجه‌ی تعیین شده، حشرات به دام افتاده در تله‌ها به حد نصاب لازم رسیدند در آن هنگام اقدام به سم‌اشی گردد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۴-۷- بحث
همان طور که در بخش بررسی نوشته‌ها آورده شد، تعداد نسل کرم خوشه‌خوار انگور را از یک نسل در رومانی (فیلیپ، ۱۹۸۶)، تا ۵ نسل در ترکمنستان گزارش کرده‌اند. بسیاری از منابع عوامل گوناگونی مانند دما، رطوبت، طول روز، کیفیت غذا در را در تعداد نسل آفت موثر دانسته‌اند، به طور کلی عنوان گردیده است که این آفت در اروپا در عرض‌های جغرافیایی شمالی و مناطق سرد ۲ نسل و در عرض‌های جغرافیایی جنوبی‌تر و مناطق معتدل ۳ نسل در سال دارد (گابل و موکو، ۱۹۸۴). در این تحقیق نیز تعداد نسل آفت مزبور سه نسل در سال بود که با پژوهش‌های قبلی همخوانی دارد زیرا بیشتر گزارش‌ها تعداد نسل این آفت را برای کشورهای جنوب اروپا سه نسل در سال گزارش کرده‌اند و با توجه به یکسانی عرض جغرافیایی کشور ایران با این کشورها، داشتن سه نسل برای این آفت در استان فارس منطقی به نظر می‌رسد
امیری و همکاران روز- درجه‌ی لازم برای خوشه‌خوار انگور در نسل اول ۲۲۵ روز-درجه و برای نسل دوم ۷۲۵ و برای نسل سوم ۱۴۲۵ روز-درجه به‌دست آورده‌اند. در تحقیق حاضر روز-درجه حرارت برای نسل اول این آفت در منطقه‌ی بیضا ۲۳۰ روز-درجه، نسل دوم ۷۸۰ روز-درجه و نسل سوم ۱۷۷۵ روز-درجه می‌باشد که تقریباً با یافته‌های فوق الذکر مطابقت دارد. ضمناً روز- درجه موردنیاز برای هرسه نسل در تحقیق امیری و همکاران، ۲۳۷۵ روز-درجه و در تحقیق حاضر ۲۷۸۵ بود. کافرلی و ویتا (۱۹۸۸) طی تحقیقاتی که در ایتالیا انجام دادند، مجموع دمای مؤثر برای نخستین شکار ۱۵۰ روز-درجه و برای نسل دوم و سوم به‌ترتیب ۶۹۹ و ۱۳۰۹ روز-درجه به‌دست آوردند. دلیل این اختلافات زیاد را می‌توان تفاوت در عرض جغرافیایی در دو منطقه بیان نمود.
مقایسه آخرین شکار در تله‌ها در سال‌های ۹۱ و ۹۲ نشان داد که تداوم شکار در سال ۹۱ اواخر شهریور و درسال ۹۲ دهه اول مهر بود که با مقایسه وضعیت شکار تله‌ها با میانگین درجه حرارت مشخص گردید در سال اول (۹۱)، هنگامی‌که میانگین درجه حرارت به ۲۰ درجه‌ی سلسیوس رسید شب‌پره‌ای شکار نگردید (شکل ۴- ۱۳). در سال دوم (۹۲) زمانی‌که میانگین درجه حرارت ۲۱ درجه‌ی سلسیوس رسید شب‌پره‌ای شکار نگردید (شکل ۴- ۱۴).
نخستین شکار در هر دو سال اواخر دهه سوم فروردین بود و این پژوهش با یافته‌های صابر و همکاران (۱۳۷۷) در آذرشهر همخوانی دارد. همچنین نخستین شکار با یافته‌های پوپا (۲۰۱۲) در رومانی و نصیرزاده و بصیری (۱۳۷۴) در آباده تا حدودی مطابقت دارد.
مجموع دمای موثر در این تحقیق برای نخستین شکار ۲۳۰ روز-درجه برآورد شد. این میزان نیاز گرمایی برای نخستین شکار با یافته‌های میلوناس و همکاران (۲۰۰۱) در یونان، تا حدودی مطابقت دارد. اما پژوهش‌های نصیرزاده و بصیری (۱۳۷۴) در آباده و علوی(۱۳۹۰) در خراسان شمالی اختلاف بسیار زیادی با پژوهش حاضر دارد. دلیل آن را می‌توان اختلافات دمایی در منطقه مورد پژوهش و مناطق ذکر شده بیان نمود.
طول دوره‌ی پرواز در هر سه نسل به ترتیب، نسل اول از اواخر فروردین تا اواخر اردیبهشت (۳۰ روز)، نسل دوم از ۲۰خرداد تا ۲۰ تیر (۳۰ روز) و نسل سوم از ۲۰ مرداد تا ۲۰ شهریور (۳۰ روز) می‌باشد.

سوز سینه: سوزش دل و کنایه از محبت و شوق، اضطراب و آشفتگی دل (فرهنگنامه شعری، شاهد خود بیت)
سلمان: اشاره به سلمان فارسی است که از یاران مشهور پیامبر (ص) بوده است. اصل وی به قولی از جی اصفهان و به قولی از رامهرمز بود. سلمان از ادیان و مذهب آگاهی فراوان داشت و مردی پرهیزگار و زیرک بود. در غزوه‌ی خندق بنا به مشهور، وی بود که مسلمانان را به حفر خندق راهنمایی کرد، و در همین میانه بود که حدیث «سلمان منا اهل البیت» نشأت یافت. صوفیان او را از پیشگامان طریقه می دانند.(۱۷)
درد بودردا: عویمر بن‌عامر از کبار صحابه و فقها و برادر خوانده سلمان بود … و درد بودردا ظاهراً به مناسبت مشابهت جزئی از کنیه‌ی او شهرت یافته است و وفات او را از سال ۳۱ تا ۳۹ نوشته اند، در بعضی از شهرهای ایران آشی به عنوان نذر برای بهبود بیماران بپزند و به خانه‌ها پخش کنند که به آش بودردا مشهور است و حضرت رسول او را حکیم امت خود خواند و از گردآورندگان قرآن بود و عمر او را قاضی دمشق کرد… شیخ عطار در مناقب او گوید:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

از این مشتی ریاست جوی رعنا هیچ نگشاید مسلمانی ز سلمان جوی و درد دین ز بودردا
( دیوان عطار، تفضلی، ص ۷۲۶، به نقل از همان)
بین بوذر، سلمان، اویس و بودردا مراعات‌النظیر وجود دارد و نیز بیت تلمیح و اشاره‌ای به سرگذشت آنان دارد. بین مسلمان و سلمان جناس زاید و بین درد و بودردا صنعت اشتقاق یا اقتضاب وجود دارد.
معنی بیت: به راستی گفتار ابوذر غفاری صحابه پیامبر،به بوی خوش انفاس رحمانی و بهشتی اویس، به محبّت و شوق و آشفتگی دل سلمان و به درد دینی حکیم بودردا صحابه پیغمبر قسم می‌خورم.
۵۲)به مفتیان شریعت به مبدعان سخن به سالکان طریقت به رهروان صفا
مفتیان شریعت: عموماً به فقهاء دین اسلام، خصوصاً به ائمه چهارگانه اهل سنت گفته می‌شود:
۱-ابوحنیفه نعمان بن ثابت موسّس مذهب حنفی (متولّد ۸۰ هجرت، متوفی ۱۵ هجرت).
۲-ابوعبدالله مالک بن انس مؤسس مذهب مالکی (متولّد ۱۰۱ هجرت، متوفی ۱۸۲).
۳-ابوعبدالله محمدبن ادریس شافعی مؤسس مذهب شافعی (متولّد ۱۵۰ هجرت، متوفی ۲۰۳ هجرت).
۴-ابو عبدالله احمد بن محمد بن حنبل مؤسس مذهب حنبلی (متولّد ۱۶۴ هجرت، متوفی ۲۴۱ هجرت) (تعلیقات دیوان مجیر).
مبدعان سخن: کنایه از شاعران و سخن سرایان.
رهروان صفا: سالکان کوی صفا، کنایه از صوفیه.
در بیت موازنه رعایت شده است./ بین طریقت و شریعت و نیز سالکان و رهروان تناسب وجود دارد.
معنی بیت: به فقهاء دین اسلام ( و یا ائمه چهارگانه اهل سنّت) و شاعران و سخنوران سوگند و به رهروان طریقت عرفان و سالکان و صوفیان سوگند.
۵۳)به خضر و علم لدنّی و مجمع البحرین به طور و انّی اناالله ز حد طور ندا
خضر: بیت ۱۷، و نیز برای توضیح بیشتر تعلیقات دیوان مجیر، صص ۴۷۸-۴۷۷ .
علم لدنّی: علم لدنّی علمی است که بنده از خدا آموزد بدون واسطه بشر یا ملک و این اصطلاح مأخوذ از قرآن است که فرمودند:« فوجد عبداً من عبادنا آتیناه رحمه من عندنا و علّمناه من لدنّا علماً» (آیه ۶۵، کهف ۱۸).
ترجمه: پس یافتند بنده ای از بندگان ما را، که ما از جانب خویش او را رحمت داده بودیم و از نزد خودمان به وی دانش آموخته بودیم. (تعلیقات دیوان مجیر) و نیز برای توضیح بیشتر همان، ص ۴۷۹.
مجمع‌البحرین: این اصطلاح عرفاست و عبارت از حضرت قاب قوسین است بعضی گفته اند حضرت جمع وجود است. بعضی گویند مجمع‌البحرین دل است (همان).
«و اذ قال موسی لفتاه لا ابرح حتی ابلغ مجمع البحرین امضی حقباً» (آیه ۶۰، کهف ۱۸).
خلاصه تفسیر ابوالفتح رازی در مورد این آیه تعلیقات دیوان مجیر.ص ۴۷۹.
در فرهنگ مجمع‌البحرین آمده که: منظور از بحرین عبارت است از خضر و موسی است که موسی بحر علم ظاهر و خضر بحر علم باطن بود(همان. ص.۴۸).
انّی اناالله: قصیده ۱۱، بیت ۹
حد: حایل میان دو چیز (معین).
بیت تلمیح و اشاره‌ای به داستان خضر(ع) و زندگانی و علم لدنی او و به ماجرای موسی(ع) و کوه طور (در قرآن) دارد.
معنی بیت: به خضر(ع) و علم لدنی او و مجمع‌البحرین (احتمالاً میعادگاه موسی و خضر) سوگند. به کوه طور و به ندای انّی اناالله که از میان طور به گوش موسی(ع) رسید سوگند.
۵۴)به عارفان حقیقت گزین غم پرور که نیستشان ز غم حق، به خویشتن پروا
غم پرور: غم پرورده: آنکه پیوسته در غم و اندوه باشد، کنایه از دلداده (فرهنگنامه شعری).
معنی بیت: به عارفان و خداشناسانی که حق را برگزیده و غم پرورند و از فرط توجه به حق، اعتنایی به خود ندارند سوگند.
۵۵)به اهل صفّه که چون عود خام سوخته‌اند ز تف مجمره سینه در مقام رضا
اهل صفّه: این دسته جماعتی بودند زاهد فقیر و غریب از مهاجرین صحابه که در حدود هفتاد نفر بوده و گاهی کمتر و بیشتر می‌شده اند و این جماعت به واسطه نداشتن مسکن و مال و اولاد در صفّه مسجد نبوی منزل داشته‌اند… معاریف اهل صفّه عبارتند از: بلال بن رباح، سلمان فارسی، عمار یاسر، صهیب بن سنان، زید بن خطاب برادر عمر، مقدادبن الاسود، ابوذر، ابوعبیده عامر جراح( تعلیقات دیوان مجیر)، نیز کشف المهجوب هجویری، تصحیح ژوکوفسکی، ص ۹۷.
عود: چوب درختی که در هند روید و چون بسوزانند بوی خوش از آن برخیزد و بهترین نوع آن، سیاه کبود است که سپیدی در آن نباشد.
عود خام: عود خالص ( فرهنگ نامه شعری)
تا شعاع صبح سوزد هر سحر چون عود خام گوهری کان را بر این سربسته مجمر بسته اند
(دیوان مجیر، ص، ۷۱)
مجمره: آتشدان
بین عود، سوخته و مجمره تناسب وجود دارد.
معنی بیت: به صحابه خاص رسول که همچون عود از گرمی آتشدان سینه در مقام رضا و خرسندی سوخته‌اند سوگند.
۵۶)به رنج خاطر خاصان به خام کاری دهر به صبر کردن و تسلیم پختگان بلا.
خام کاری: ناآگاهی، نپختگی، کم تجربگی (فرهنگنامه شعری).
پختگان بلا: آنان که در بلا پخته و آزموده شده اند و کنایه از خاصان و اولیاءالله (همان).
بین صبر و تسلیم (که از مقامات سلوک هستند) تناسب وجود دارد.
معنی بیت: به در دل بندگان حق و به کارهای نسنجیده ایام و به بردباری و خرسندی آزمودگان دست بلا سوگند.
۵۷)به سقف خانه معمور و چار حد حرم به رکن کعبه و زنجیر مسجدالاقصی
خانه معمور؛ بیت معمور: خانه آباد، البیت المعمور در قرآن سوره طور آیه ۴ آمده، خانه‌ای هست در آسمان چهارم برابر کعبه (فرهنگ لغات و تعبیرات)
چارحد: چهار جهت، چهار طرف (همان).
حرم: حریم، پناهگاه: خانه شخصی و اطراف آن که از تعرض دیگران در پناه است، جای محترم و محفوظ از تعرض، گرداگرد خانه کعبه، گرداگرد کعبه و مکه (فرهنگ لغات و تعبیرات).
رکن: ستون، ستونی که بدان چیزی دیگر تکیه کند (معین).
مسجدالاقصی: لفظ مسجدالاقصی در اولین آیه سوره اسراء موجود است و مراد از آن بیت المقدس می‌باشد که به اعتبار دوری آن از مکه، اقصی خوانده شده و به اعتبار آنکه بعداً از مساجد بزرگ مسلمانان خواهد بود به عنوان مسجد، موصوف گردیده و این خود از معجزات و اخبار غیبیّه قرآن مجید است… (تعلیقات دیوان مجیر، ص، ۴۸۲).

اینترنت یک منبع اطلاعاتی بی پایان و فوق العاده ارزشمند است. دی. بک ^[۱۵۳]اظهار می کند.« پلیس برای کارآمد ماندن در قرن ۲۱ باید با چالش فضای رایانه ای روبرو شده و بهره گیری از منابع و اطلاعات اختصاص یافته به پلیس را از طریق اینترنت فرا بگیرد. می توان اطلاعات امنیتی از منابع اطلاعات اختصاص یافته همچون شبه نظامیان، باند تبهکاران، کودک آزاران^[۱۵۴]و باند های مجرمین آفریقای غربی و آسیایی را جمع آوری کرد… شبکه پلیس- لیست منابع پلیس ^[۱۵۵]به مجموعه ای بین المللی از کارهای انجام گرفته برای مأموران پلیس اختصاص یافته است. این سایت شما را به سایت های رسمی پلیس، لیست منابع، cop mail (پاساژ پلیس) و قسمتی محدود شده که نیازمند کلمه عبور است مرتبط می سازد.کلمه عبور را می توان تنها پس از تایید وضعیت واقعی مامور پلیس به دست آورد. لیست های دیگر عبارتند از پیشگیری از جرم، جستجو و نجات با سگ^[۱۵۶]، جرایم رایانه ای، اسلحه، راهنمایی و رانندگی، افراد تحت تعقیب و آموزش.» دی آرکی^[۱۵۷] می افزاید:در مواردی چون ناپدید شدن یک کودک، می توان از توانایی پلیس در بهره گیری از شبکه عظیم و روبه رشد اینترنت استفاده گرفت. می توان عکس ها و جزئیات مهم را با بازدهی بسیار بالا و سریع از یک نقطه مرکزی توزیع نمود (ام.هس و بنت،۱۳۸۵: ۲۵۹-۲۶۰).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۴-۶-۷-۲-۲)اینترپل:
به دلیل فقدان مقررات بین المللی برای دستگیری و استرداد مجرمان فراری از کشور محل وقوع جرم به کشوری دیگر و نیز عدم وجود یک سیستم صحیح تبادل اطلاعات در مورد آنان و سایر امور پلیسی بین کشورها، برای ایجاد یک سیستم کنترل و مقابله بین المللی با مجرمان و تاسیس مرکز تبادل اطّلاعات و اخبار پلیسی بین کشور های مختلف در سال ۱۹۱۴ میلادی نخستین کنگره بررسی مسائل پلیس برگزار شد. ودر سال ۱۹۶۹کلمه اینتر پل برای این سازمان انتخاب ودر سطح بین المللی به گرفته شد (نجابتی،۱۳۸۱: ۲۳۵-۲۳۷).
سازمان بین المللی پلیس جنایی (INTERPOL) ^[۱۵۸] شبکه ای است از دفاتر ملی مرکزی NCB^[159] در ۱۷۷ کشور عضو می باشد اینترپل در سال ۱۹۱۴ تاسیس گردیده و ستاد مرکزی آن در شهر لیون فرانسه می باشد، اینترپل اطلاعات در خصوص مجرمان و پرونده های بین المللی را گرد آوری و منتشر می کند. اینترپل دفاتر جهانیش را از طریق یک شبکه ارتباطی ایمن به هم مرتبط می سازد. این شبکه ارسال پیام های آنی و محرمانه و سرنخ هایی برای تحقیقات بین المللی جنایی را ممکن می کند (ایمهاف^[۱۶۰]،۱۳۷۷:۱۱).
۲-۴-۷)تطبیق مبانی نظری (چارچوب نظری):
در گذشته پلیس همواره بر این باور بود که در صورت داشتن پرسنل بیشتر خواهد توانست نسبت به انجام امورات محوله اقدام نماید. اما با ظهور تکنولوژی و فناوری های اطّلاعاتی و ارتباطی و تأثیر غیر قابل انکار تبادل اطّلاعات بر سازمان و جامعه دیدگاه ها تغییر و لذا ضرورت دسترسی مناسب به اطّلاعات و لزوم بکارگیری فن آوری های اطّلاعاتی در سازمان مورد تأکید مسئولین سازمانی و کشوری قرار گرفت.
ضمن بیان مطالب در بحث فناوری اطّلاعات و چگونگی گسترش سریع و رو به رشد آن، قابلیت های این تکنولوژی، موارد قابل بهره وری در سازمان پلیس و سامانه های اطّلاعاتی حاصل از رشد فناوری اطلاعات در جهان برای تبادل اطّلاعات و مدیریت براطلاعات مبادله شده مورد بررسی قرارگرفت و به ویژگی ها و خصوصیات آن اشاره شد.
تحوّلات صورت گرفته در طول دو دهه ی اخیر در حوزه فناوری اطّلاعات و ارتباطات و ظهور عصر اطّلاعات و پدیده های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مرتبط با آن در ابتدا بصورت یک انفجار و درهم ریختگی سازمانی در نیروی انتظامی (و همه سازمان های دیگر) ظاهر شده است. این انقلاب عظیم که هنوز هم در جریان است اثرات عمیقی در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی از خود برجا گذاشته است، به طوری که هم انتظارات و نیازهای اطّلاعاتی و ارتباطی را افزایش داده و تجهیزات و ابزارهای ارتباطی و اطلاعاتی وقت را کم اثر و کم بازده نموده و هم روی فضای امنیت اجتماعی و جرایم تأثیر تشدید کننده داشته است و در مجموع ضرورت نوسازی و بروز رسانی تجهیزات و سامانه های موجود و استفاده از فناوری ها و تجهیزات و حتی شیوه های عملیاتی جدیدی را از قبیل مراقبت الکترونیکی، سامانه های خبره و گسترده نرم افزاری و اطّلاعاتی فرماندهی و کنترل و اتوماسیون اداری و شبکه ها و پایانه های ارتباطی چندرسانه ای و هوشمند و دیگر ابزارهای مربوط به کسب وتبادل اطلاعات برای تشخیص جرایم را ایجاب کرده است. این تحولات در واقع مسابقه ای را بین سرعت، کیفیت و آمار جرایم و مهارت مجرمان از یک طرف و دسترسی مناسب به اطّلاعات و سرعت عمل پلیس از طرف دیگر ترتیب داده است. در چنین شرایطی است که اهمیّت تبادل و دسترسی به اطّلاعات از طریق فن آوری اطّلاعات و ارتباطات در محیطی امن و بر بسترهای زیر ساخت شبکه به منظور نیل به سرعت، دقّت، صحّت،امنیّت، کیفیّت و اشرافیّت کامل در فضاهای اطّلاعاتی و دانشی حقیقی، مجازی و شبکه ای بیشتر از گذشته جلوه می کند.
نیروی انتظامی جمهوری اسلامی این تحول و لزوم واکنش متناسب به آن را به موقع دریافت نموده است، گرچه زمان زیادی را در مورد تجزیه و تحلیل اوضاع، برنامه ریزی و تأمین منابع تا انجام اقدامات عملی در خلال سال های۱۳۷۴تا ۱۳۸۹از دست داده است. به هرحال از آن زمان شاهد اجرا و به ثمر رسیدن طرح های توسعه ای جدی و اثر بخش در حوزه های مربوط به ارتباطات ثابت (شبکه تلفن، شبکه های رایانه ای و شبکه های پرظرفیت دیتای زیرساخت مربوط به طرح امین) و سامانه های جامع اطلاعاتی و رایانه ای مربوط به پروژه امام علی(ع) و شکل گیری مظاهر کاربردی و عملیاتی مربوط به آنها گردید، که فراز رفیع آن مربوط به تشکیل نظام خبره کنترل و فرماندهی و پلیس ۱۱۰ در نیروی انتظامی است. این اقدامات در نوع خود کم نظیر و بسیار اثر بخش بوده است و کسی ازفرماندهان، مسئولان ناجا و مردم که فایده و تأثیرگذاری آنها را در انجام مأموریت و خدمات انتظامی درنیافته باشد وجود ندارد. اما بد نیست در این زمان به این پرسش بیندیشیم که آیا اجرای این طرحها (حتی با فرض اینکه پروژه های ناتمام تکمیل شود) همه هدف گفته شده را برآورده می سازد؟ به عبارتی ساده تر آیا امکان دسترسی به اطّلاعات مورد نیاز در همه سطوح داخل وخارج سازمان برای پلیس جهت کشف جرایم فراهم می شود؟ در ادامه چه مسیری را بایستی بپیمائیم؟
با طرح مقدّمات بحث در این فصل و تعریف مدیریت تبادل اطلاعات ضمن بیان ابعاد مختلف آناز جمله: وضعیّت فن آوری اطلاعات، زیرساخت های ارتباطی، تمهیدات امنیتی و بانک های اطلاعاتی داخل و خارج سازمان و نحوه دسترسی به اطلاعات در مراحل مختلف فرایند کشف جرم از طریق سامانه های جامع مأموریتی و بعضاً پشتیبانی پلیس ها و معاونت های تخصصی و اجرایی ناجا، می توان مدل های متفاوتی را بر اساس سطوح مختلف بانک های اطلاعاتی ناجا جهت دسترسی مناسب به اطلاعات در امور کشف جرم در نظر گرفت. مثلاً سیستم های جامع جنایی پلیس کشف جرایم (متهمین،فقدانیان، سارقین مسلح، آدم ربایی و….) یا زیر سیستم های جامع اداره گذرنامه (ثبت و صدور، ممنوع الخروج و …) را می توان در سطح سامانه های پردازش عملیات قرار داد و سیستم جامع اصلی گذرنامه و یاسامانه ویژه اطلاعات جنایی پلیس آگاهی را در سطح سامانه های مدیریت اطلاعات و مجموع سیستم های جامع پلیس آگاهی و یا پلیس راهور را از نوع سامانه های پشتیبان تصمیم گیری قرار داد. همچنین می توان با افزایش سرعت اینترنت سهولت دسترسی به آن رفع محدودیت های فیلترینگ با توجه به سطوح مختلف مدیریتی برای پلیس و اشاعه فرهنگ استفاده امن از آن و تعامل با سایر سازمان ها جهت تبادل و دسترسی مناسب به اطلاعات مورد نیاز پلیس، گامی بلند برای اشرافیّت اطلاعاتی پلیس به منظور مبارزه با مجرمین به عنوان اصلی ترین سازمان تامین امنیت جامعه برداشت البته این امر زمانی به طور کامل محقّق خواهد شد که در برنامه های اجرایی پروژه های مربوطه مذکور نیز تسریع و در صورت لزوم تغییرات لازم انجام گیرد.
حال با توجه به کلیه موارد فوق وجود نیازهای زیر ساختی در کنار این پیشرفت از لزوم کارها بوده و می باشد، و تدابیر تخصّصی و مدیریتی لازم جهت هدایت، نظارت و کنترل مراحل مختلف طراحی و پیاده سازی پروژه ها باید اندیشیده شود. در جهت رعایت ضوابط فنی یکسان و هماهنگ که امکان توسعه و یکپارچگی بانک های اطلاعاتی داخل سازمان و دسترسی مناسب به سامانه های خارج سازمان را به نحو شایسته ممکن سازد به مؤلفه های مهمّی از قبیل وضعیّت بانک های اطلاعاتی، دانش فناوری اطلاعات، زیر ساخت های ارتباطی، امنیّت اطلاعات و سطوح دسترسی، سخت افزار و نرم افزار را باید مورد توجّه قرار داده شود.
در بحث بانک های اطلاعاتی با توجه به تعدد بانک های اطلاعاتی درون سازمانی و انجام کارهای موازی امکان دسترسی به بسیاری از بانک های اطلاعاتی برای پلیس کشف جرایم که بعضا حاوی اطلاعات حیاتی نیز می باشند وجود ندارد.که باید با ایجاد سطح دسترسی و یکپارچه سازی بانک های اطلاعاتی در سطوح مختلف مدیریتی که شرح داده شد، سایر اقدامات فنّی و امنیّتی و تعامل با سازمان ها و نهاد هایی که در حال حاضر دسترسی به بانک های اطلاعاتی آنها امکان پذیر نبوده ویا محدود است موجبات تبادل اطلاعات فراهم گردد.
در خصوص سخت افزار همانطور که بیان شد ناجا مانند سایر سازمان ها از تکنولوژی روز در حد مقدورات استفاده می نماید و اما عمده ترین موضوع این بحث توپولوژی شبکه های ارتباطی بود که بصورت ترکیبی از مدل های ارائه شده بهره می برد. کل شبکه یک توپولوژی توری است که ردیف اول را به صورت حلقوی به هم متصل و سپس به صورت ستاره های از مراکز اصلی پشتیبانی می گردند و در همین رده نیز امکان ارتباط حلقوی مهیا است، در ردیف بعد امکان بهره برداری با ایجاد توپولوژی ستاره ای ایجاد شده است.
موضوع نرم افزاری که برای سامانه های اطلاعاتی بکارگیری شده است با توجه به تحوّلات این تکنولوژی در طول دو دهه اخیر همواره لزوم تطبیق با سامانه ها و شبکه ها تغییر یافته، که با توجه به نظرات کارشناسان این امر در حال حاضر از عمده استانداردهای نرم افزاری، توسعه بیشتر این سامانه ها بر اساس معماری^J2EE و با زبان برنامه نویسی جاوا بوده و پیاده سازی برنامه های کاربردی نیز با زبان برنامه نویسی جاوا است. بانک اطلاعاتی آنها اوراکل با فناوری پایگاه های داده توزیعی می باشد. بیشتر برنامه های کاربردی سرویس دهنده و پایگاه داده ها بر روی سیستم عامل لینوکس استقرار یافته است. سیستم عامل لینوکس با توجه به ویژگیهای این سیستم عامل بهترین گزینه برای ناجاست.
سطح دسترسی و امنیّت اطلاعات که برای آن الگوها و استانداردهای خاص و تخصصی تاکنون بیان شده و از همه مهمتر احراز هویّت ویژگی های کارکنان و شخصیت آنان و فایروال در این مقوله بیان گردیدند.
دانش فناوری اطلاعات از دو وجه مورد بررسی قرار گرفت. که اطلاعات قابلیت ذخیره شدن در رایانه را دارند، در حالی که جایگاه دانش ذهن انسان است و در همان جا ذخیره می شود. با ترسیم چرخه دانش برابر نظرات اندیشمندان داشتن سواد رایانه ای و سواد اطلاعاتی در دنیای امروز لازمه کار هر یک از کارکنان و مدیران سازمان ها می باشد. به طور کلی دانش باید در جهت محصولات (خدمات) و فرایند سازمان به کار گرفته شود.
حال با در نظر گرفتن مطالب بیان شده نیروی انتظامی برای رسیدن به اهداف مورد نظر خود با وجود امکانات طراحی شده در جهت مدیریت مناسب تبادل اطلاعات (سامانه های اطلاعاتی در سطوح: پردازش عملیات، مدیریت اطلاعات، پشتیبانی تصمیم گیری) به دنبال سرعت، صحت، دقت و دسترسی کامل و به موقع به اطلاعات با ایجاد سامانه پکپارچه اطلاعات باید نسبت به تأمین زیر ساخت های مورد نیاز (شامل: دانش فناوری اطلاعات.امنیت اطلاعات و سطح دسترسی، سخت افزار و نرم افزار) اقدام نماید که نتیجه این امر دستیابی به بهترین سطح خدمات رسانی به مردم، افزایش سرعت انجام خدمات و امور انتظامی و عملیاتی، جلب اعتماد و رضایت مردم، استفاده از تکنولوژی روز دنیا به منظور بهینه کردن روش های اداری و محدود کردن فعالیت های مجرمین و بزهکاران را به مرحله اجرا در آورد.
۲-۴-۸) مدل مفهومی تحقیق :
بر اساس مطالب بیان شده از ابتدای این فصل می توان یک مدل مفهومی ارائه داد، جدول زیر مدل مفهومی چهار چوب نظری تحقیق را مشخص می نماید.
منابع اطلاعاتی پلیس کشف جرایم عکس برداری و ترسیم کروکی
منابع اطلاعاتی پلیس های همرده یادداشت ها و گزارش ها
فرایند کشف جرم
منابع اطلاعاتی مردمی تحقیقات اولیه
مدیریت تبادل اطلاعات
منابع اطلاعاتی برون سازمانی جستجو و بازرسی
منابع اطلاعاتی فضای مجازی مدارک عینی
کسب اطلاعات
شناسایی و بازداشت مظنونین
آمادگی و ارائه پرونده ها در دادها
۲-۴-۹) مدل تحلیلی تحقیق:

منابع
شاخص ها
متغیر ها
ردیف
۱-(قهرمانی،۱۳۹۱)
۲-(اسماعیلی،۱۳۸۶)
۳-(وروایی،۱۳۸۴)
۴-(احمدی مقدم،۱۳۸۴)
۵-(تروجانوویچ،۱۳۸۳)
۶-(ماهنامه اطلاع رسانی،مرکز تحقیقات ناجا،۱۳۸۰)
۷-(جیم چو،۱۳۸۵)
۱-سامانه فوریت های پلیسی (۱۱۰)
۲-تلفن۱۹۷ )دفتر نظارت همگانی(
۳- ستاد خبری پلیس های تخصصی وسامانه پیامکی۱۱۰ مرفوک
۴- آموزش همگانی مردم و ارتباطات مردمی
۵- کارامدی اپراتور های مرکز فوریت های پلیسی
۶- اعتماد مردم به پلیس
دسترسی به اطلاعات مردمی
۱

هر چند انسان به حکم خلقت، در پذیرش یا عدم پذیرش آن آزاد است و هیچ اجباری در کار نیست. اما پذیرفتن و نپذیرفتن دین حق برای او متفاوت خواهد بود؛ اگر پذیرفت شاکر است و اگر نپذیرفت کفور.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

برگزیدن راه حق و تشرف به دین اسلام اختیاری است، اما بعد از قدم نهادن در این راه و قبول اسلام به عنوان آیین زندگی دیگر عمل به دستورات و معتقد شدن به معارف آن اختیاری نخواهد بود و فرد ملزم به رعایت تمام دستورات آن خواهد بود. از این رو قرآن کریم می فرماید:
«وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَهٍ إِذا قَضَى اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَهُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ مَنْ یَعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً مُبیناً»^[۲۴۳]؛
«و هیچ مرد و زن مؤمنى را نرسد که چون خدا و فرستاده‏اش به کارى فرمان دهند، براى آنان در کارشان اختیارى باشد و هر کس خدا و فرستاده‏اش را نافرمانى کند قطعاً دچار گمراهىِ آشکارى گردیده است‏‏».
این «باید» در شریعت به معنای «جبر» و «سلب اختیار» نیست. بهترین دلیل برای این حرف، همین است که می بینید افرادی بین گناه و عبادت، آزادانه گناه را انتخاب کرده و آن را مرتکب می شوند. پس معلوم می شود کسی در انجام واجب و ترک حرام مجبور نیست.
راه شناخت اسلام هم کاملاً مشخص است. برای شناخت اسلام دو وسیله عمومی وجود دارد که همگان به آن توصیه شده اند: یکی عقل است و دیگری نقل.^[۲۴۴] اولی را براهین و ادله قطعی و مقبول تشکیل می دهد و دومی که خود به دو شاخه تقسیم می شود متشکل است از قرآن و عترت.
بر این اساس اگر کسی مطلبی را به اسلام نسبت داد که با یکی از اینها در ستیز بود به هیچ عنوان از او نمی پذیریم ولی اگر با عقل و نقل در تضاد نبود بلکه مورد تایید این دو بود دلیلی بر نفی آن نیست.
ثانیاً: در سراسر قرآن، عموم مشیت الهی به چشم می خورد که برای مثال می توان به آیه‌ی «وَ ما تَشاؤوُنَ الّا ان یَشاءَ اللهُ» اشاره کرد. قرآن یک کتاب توحیدی عجیبی است؛ یعنی همیشه بشر را از شرک دور می‌کند و اینکه کسی خیال کند در عالم حادثه‌ای رخ می‌دهد که از علم یا قدرت و یا مشیت خدا بیرون باشد را هرگز نمی‌پذیرد. این است که می‌بینیم عبارت « من یشاء» و « ما یشاء» در قرآن زیاد به چشم می‌خورد؛ یعنی جز آنچه خدا بخواهد چیز دیگری در عالم واقع نمی‌شود؛ ولی اینکه همه چیز به مشیت خدا است و چگونگی آن، تفسیر می خواهد.
جبریون یا به اصطلاح کلامی “اشاعره” از این آیات چنین نتیجه‌گیری می کنند که در عالم هیچ چیزی شرط هیچ چیزی نیست. بنابراین اگر قومی در دنیا سعادت پیدا می کند سعادت او مشروط به هیچ شرطی نیست، بلکه خدا خواسته است و اگر قومی در دنیا بدبخت شد نیز باید بگوییم، خدا خواسته است. همچنین در آن دنیا اگر مردمی اهل بهشت شدند، فقط به خاطر این است که خدا خواسته اینها اهل بهشت باشند، نه اینکه چون کار خوب انجام داده اند. درنتیجه، هیچ مانعی ندارد که خدا یک بنده‌ی صالح متقی مطیع را به جهنم ببرد و یک بنده‌ی عاصی گناهکار مشرک را به بهشت ببرد! چون خودش می‌خواهد و هیچ چیز در جهان هستی شرط هیچ چیز دیگر نیست! این گروه پنداشته‌اند که اگر غیر از این بگوییم با توحید و مشیّت عام خدا منافات دارد.
تعریف دقیق اختیار انسان در این بحث این است که انسان، دارای جاذبه‌های درونی مختلفی است که می‌تواند با فعالیت درونی خود، یکی را بر دیگری ترجیح دهد و آنرا انتخاب کند و این اختیار، ملاک تکلیف است. هر جا تکلیفی بود دلالت دارد که چنین اختیاری هست و به عکس: هر جا تکلیفی نبود، دلیل است بر اینکه چنین اختیاری وجود ندارد.
آیاتی داریم که با دلالت مطابقه و با صراحت، دلالت بر اختیار انسان می‌کند:
«قُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکُمْ فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ» ^[۲۴۵] «بگو حق از پروردگار است پس هر که بخواهد بگرود وهرکه بخواهدانکار کند.»
ثالثاً: شبهه‌های جبریون باطل است
جبریون با استناد به آیات دیگر قائل به جبری بودن مشیت و اراده ی انسان شدند از جمله آنکه می‌گویند: در کنار آیاتی که ذکر شد ، آیات دیگری هست که موجب توهم جبر است.
یک دسته از این آیات می‌فرماید که مشیت و اراده ی شما، محکوم مشیت خداست و مشیت خدا بر شما غلبه داردمانند آیه: «وَ ما تَشاؤُنَ إِلاَّ أَنْ یَشاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِینَ» ^[۲۴۶] «تاخداپروردگار جهانیان نخواهد شما نیز نخواهید خواست»
این آیه ایهام دارد که اگر خدا بخواهد، در ما مشیئتی پیدا می‌شود و اگر نخواهد، ما نیز نخواهیم خواست و کاری انجام نمی‌دهیم. پس آنچه مؤثر است، خواست خداست و ما ابزار بی اراده‌ای بیش نیستیم.
دسته ی دیگر، آیاتی است که می‌فرماید : آنچه انسان انجام می‌دهد، باید به اذن خدا باشد نظیر آیه ی:
«وَ ما کانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَؤمنِ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ» ^[۲۴۷] «و هیچ کس را نرسد که جز به اذن خدا ایمان بیاورد»
یعنی حتی ایمان و کفر انسان محکوم اذن الهی است.
همچنین، آیاتی در مورد قضا و قدر وجود دارد دال بر اینکه آنچه انجام می‌دهید در کتابی نوشته شده و هیچ چیز خارج از حوزه‌های قضا و قدر الهی تحقق نمی‌یابد. نظیر آیه :
«وَکُلَّ شَیْءٍ أحْصَیْنَاهُ فِی إِمَامٍ مُبِینٍ»^[۲۴۸] «و هر چیزى را در کارنامه‏اى روشن برشمرده‏ایم»
مقصود از «إِمامٍ مُبِینٍ» لوح محفوظ است. و برخى گویند که مقصود صحیفه‏هاى اعمال است و چون اثر آن مندرس و کهنه نمى‏شود «مبین» نامیده شده است.^[۲۴۹]
ولی اراده ی خدا و انسان، در عرض هم نیستند و اراده ی خدا جانشین اراده ی انسان نمی‌گردد، بلکه در طول یکدیگرند: کاری که با اراده ی انسان صورت می‌گیرد، این کار با مبادی و آثارش، «یکجا» تحت اراده ی خداست. کار ما، با اراده ی خود ما، رابطه علل و معلولی داردما باید اراده کنیم تا کاری انجام گیرد، تا اراده نکنیم، کار تحقق نمی‌یابد اما همین علت و معلول و نیز مبادی دیگر، همه، متعلق اراده ی الهی است. علت قریب و مباشر این کار، اراده ی انسان است پس اراده ی الهی در طول اراده ی انسان است.
با وجود رابطه سلسله وار علی و معلولی؛ اما همه محکوم اراده ی الهی هستند. اصولا کل نظام ، متعلق اراده ی الهی است; تا اراده ی الهی نباشد، این نظام، موجود نمی‌شود اگر اراده ی خدا نباشد، نه ما که مریدیم وجود خواهیم داشت و نه مرادی و نه اراده ای! زیرا چنانکه گفتیم اراده ی ما و خدا در طول یکدیگرند و منافاتی ندارد با این که همه ی این نظام بکلی متعلق اراده ی الهی باشد. این کلید حل همه ی این مسائل است، در اذن، مشیت، قضا و قدر و… که هیچکدام جانشین اراده ی انسان نیستند، بلکه نظامی است فراسوی نظام علت و معلول این جهان. آیاتی در مقام بیان توحید افعالی هستند و می‌خواهند انسان را از جهان که نسبت به خود و خدا دارد خارج کنند، آدمی خیال می‌کند در انجام کارهایش مستقل است، این توهم باطل است (و اکثر انسانها به آن مبتلایند). قرآن‌کریم می‌خواهد مردم را از این غفلت، بیدار کند تا گمان نکنند که مستقل‌اند و چه خدا باشد، چه نباشد و بخواهد یا نخواهد آنان هستند و کارشان را انجام می‌دهند، قرآن می‌خواهد نشان دهد که اراده ی الهی، فوق اراده ی انسانهاست:
«فَلَوْ شاءَ لَهَداکُمْ أَجْمَعِینَ» ^[۲۵۰] «اگرخدا میخواست قطعأ همه شماراهدایت می کرد»
ای آنان که کفر ورزیدید، گمان نکنید که با کفر ورزیتان، اراده ی شما بر اراده ی خدا غالب آمده، نه، چنین نیست، بلکه «لو شاء لهداکُم…» می‌تواند همه را جبراً هدایت کند ولی این را نخواسته است. خواست تکوینی خدا اینست که انسان از راه اراده ی خود کار کند.
پس این تعبیرات برای آنست که کفار گمان نکنند که وقتی بر خلاف اراده ی تشریعی خدا، عمل می‌کند، او را عاجز کرده یا بروی سبقت گرفته‌اند.
ثالثاً: نظر اسلام درباره جبر یا اختیار انسان در کلام معصومین (ع)
برای روشن شدن بحث رجوع می کنیم به حدیث امام علی (ع ) که چنین می فرماید:
«یقول الإمام علی (ع): لا تقولوا و کلهم الله أنفسهم، فتوهنوا و لا تقولوا اجبرهم علی المعاصی فتظلموه ولکن قولوا لخیر بتوفیق الله و الشر بخذلان الله وکل سابق فی علم الله»^[۲۵۱]
مگویید که خداوند مردم را بخودشان واگذار نموده که هرچه خواهند بکنند، زیرا در این صورت خدا را ضعیف و ناتوان شمرده اید. و مگویید آنها را به گناه مجبور ساخته، که لازمه آن ستمکار دانستن خداوند است بلکه بگویید: هرکار نیکی از دست بشر برآید (در عین اختیار) به توفیق خداوند، و کار بدی که مرتکب گردد بر اثر خذلان (یاری ننمودن) خداست. و همه اینها در علم خداوند گذشته است.
«سئل عن الإمام الصادق عن القضاء و القدر: قال: ما استطعت أن تلوم العبد علیه فهو منه و ما لم تستطع أن تلوم العبد علیه فهو من فعل الله. یقول الله للعبد:لم عصیت؟ لم فسقت؟ لم شربت الخمر؟ لم زنیت؟ فهذا فعل العبد، و لا یقول له: لم مرضت؟ لم قصرت؟ لم ابیضّت؟ لم اسودّت؟ لأنه من فعل الله تعالى.» ^[۲۵۲]
از امام صادق(ع) درباره حقیقت قضا و قدر پرسیدند حضرت فرمود: چیزی که بتوان بنده را بدان سرزنش نمود از بنده است و آنچه که نتوان بنده را در مورد آن سرزنش نمود از خداست، خداوند به بنده اش میگوید چرا گناه کردی، چرا مرتکب جنایت گشتی، چرا میگساری کردی، چرا زنا کردی؟ زیرا این اعمال از بنده است. ولی نمی‌گوید: چرا بیمار شدی، چرا ناتوان گشتی، چرا سفید شدی، چرا سیاه گشتی؟ زیرا اینها از خداست.
«قال الإمام الرضا(ع): إن الله عز وجل لم یطع باکراه، و لم یعص بغلبه، و لم یهمل العباد فی ملکه، هو المالک لما ملکهم و القادر على ما أقدرهم علیه، فإن ائتمر العباد بطاعته لم یکن الله منها صادا، و لا منها مانعا، و إن ائتمروا بمعصیته فشاء أن یحول بینهم و بین ذلک فعل، و إن لم یحل و فعلوه فلیس هو الذی أدخلهم فیه»^[۲۵۳]
امام رضا فرمود: خداوند کسی را به اطاعت مجبور نسازد و در معصیتش نیز مقهور و مغلوب کسی نباشد و بندگانش در قلمرو سلطنتش رها و آزاد مطلق نباشند، آنچه را که خود در اختیارشان نهاده خود مالک آن است و بر هر آنچه که قدرت دارند خود بر آن قدرت دارد؛ پس اگر اطاعتش نمودند، خدا آنان را مانع نشود و اگر معصیتش کردند اگر بخواهد مانعیبین آنها و آن فعل پیش آرد که معصیت نکنند و اگر هم مانعشان نگردد و آنها آن را انجام دهند، در حقیقت خدا به معصیت وادارشان نساخته است.
«عن النبی صلى الله علیه وآله أنه قال: یکون فی آخر الزمان قوم یعملون المعاصی، ویقولون: إن الله قد قدرها علیهم، الراد علیهم کشاهر سیفه فی سبیل الله» ^[۲۵۴]
پیامبر (ص) فرمود: «در آینده گروهی بیایند که خدا را معصیت کنند و گویند خدا برما چنین مقدر نموده، کسیکه گفتار آنها را رد کند مانند کسی باشد که در راه خدا شمشیر زند.»
بزرگترین دلیل جبریون اینست که خداوند از ازل به کارهای بندگان آگاه بوده است و اگر بگوییم آنان در کارهایشان آزادند نتیجه آن است علم خدا تخلف پذیر است. و بطلان این دلیل کاملاً واضح است.
آری خدا علم دارد که مردم به اختیار خود فلان کار کنند، پس اگر بگوییم آنان در آن کار مجبورند بر خلاف علم خداوند گفته ایم. وشگفت اینکه قائلین به جبر خود مسلمان و بلکه از دانشمندان این دین هستند، پس آنان ثواب و عقاب و مدح وتوبیخ خداوند را که از مسلّمات دین اسلام است چگونه توجیه می کنند و در بعثت انبیاء چه فایده ای مترتب برآن دارند؟!
استاد بزرگ ایت الله خوئی در کتاب البیان به این مسئله پرداخته اند:
«هر انسانی درک می کند که وی بر بخشی از کارهایش قدرت دارد که می تواند آن را انجام دهد یا انجام ندهد، وهمه می دانیم که چون کار زشتی از کسی سرزند مورد سرزنش عقلا، و چون کار نیکی از او سر زند مورد ستایش آنان باشد و این بهترین دلیل است بر اینکه هرکسی در کارش مختار است و مجبور نیست.
و هر انسان عاقل این را نیز درک می کند که وی گرچه در برخی از کارهایش مختار است اما مقدمات آن کارها از اختیارش خارج است ، زیرا از جمله مقدمات کار یکی وجود خود او و زنده بودنش و درک آن کار و شوق و علاقه اش به آن کار و متناسب بودن آن کار با یکی از نیروهای جسمی او و توانش بر انجام آن کار است که همه اینها از اختیار او خارج و بدست کسی دیگر است که او همان سازنده انسان است.
و معلوم است که انسان نسبت به سازنده خود مانند ساختمان نسبت به بنّا یا خطّ نسبت به خطّاط نیست که چون کار تمام شد دیگر به سازنده نیازی نداشته باشد، بلکه انسان تا زمانی که قرار است زنده باشد مدام به آن نیازمند است که هر آن به وی مدد رساند و حیاتش را ادامه دهد و به ضربان قلبش استمرار بخشد مانند روشنایی برق که بایستی مدام از کارخانه برق نیرو بگیرد و هر آن که ارتباطش از آن قطع شود در حال خاموش می شود.
پس کارهای انسان مانند آن است که شما در اتاقی تاریک دکمه چراغی را بزنی و آن را روشن کنی که از سویی این روشنایی به شما نسبت داده می شود که شما دکمه را زده ای و از سوی دیگر به موتورهای مولد برق نسبت داده می شود که اگر به آنجا متصل نبود نوری نبود.
محققان متأخر در این باب معتقدند: «اصل قدرت تمام وسائلی که عوامل طبیعی کار می باشد از خداوند است و بهره برداری اختیاری از آن قدرت و وسائل مربوط به انسان است. نظر امامیه اصل امر بین الامرین و بهترین تفسیر برای این اصل است. بدین صورت فرض کنیم که فردی مبتلا به فلج است، به طوری که توانایی حرکت ندارد و ما می توانیم با وصل کردن سیم برق او را به حرکت وادار کنیم و آن شخص فلج با نیروئی که ما در اختیارش گذارده ایم اختیارا کارهایی را انجام دهد. در اینجا آنچه از این کار به ما مستند است نیرو و قدرتی است که ما توسط برق در او ایجاد کرده ایم در هر لحظه قدرت سلب آن را داریم. از طرف دیگر بهره برداری به اختیار اوست. همچنین است مثل انسانها، در هر لحظه ریزش آن نیرو از فیاض مطلق انجام می گیرد و در هر لحظه می تواند آن را قطع کند، ولی اختیار بهره برداری از آن نیرو کاملا به دست ماست و این است معنای « لاحول و لاقوه الا بالله»^[۲۵۵] با توجه به قاعده معروف «ابی الله ان یجری الامور الا باسبابها»^[۲۵۶] «خداوند ابا و پرهیز دارد از جریان امور، مگر از طریق اسباب آن ها» افعال اختیاری ما نیز از این قاعده مستثنا نیست. از این رو افعال ارادی ما هم مال خداست و هم مال ما، اما در طول هم نه به طور اشتراک. جمع بودن همه عوامل غیرارادی و قرار دادن اصل اراده در زمره حلقه های اختیار از ناحیه خداست، ولی به کار بردن این اختیار و بهره برداری از آن از ناحیه ماست. در حقیقت او خواسته که ما با اراده و اختیار خود افعال ارادی مان را انجام دهیم. پس او فاعل بالتسبیب است و ما فاعل بالمباشره.
۵-۴-۴ شبهه چهارم: مسئله عقوبت کیفر و پاداش در تعارض با اختیار و آزادی است. موضوع کیفر ارتداد نیز در این شبهه مطرح است.
۵-۴-۴-۱. جواب و رد شبهه
لزوم توجه به دوگانگی الهامات نفسانی انسان (فطرت و وجدان در مقابل نفس اماره) قرآن و حدیث برای وجدان انسان در برابر محیط و جبر تاریخ و جبر اقتصادی و جبر سیاسی و جبر جغرافیایی و …، حریت و آزادی و استقلال قایل است و معتقد است که فطرت و عقل وجدان الهی در انسان در هر شرایطی می تواند بیدار باشد ودر جهت درست سوق دهد و خدا هم، به موجب همان بیداری و تَنَبُّه، انسان را پاداش و کیفر می دهد. این مضمون در اولین حدیث کتاب شریف کافی از امام باقر (ع) بیان شده است:
«لَمّا خَلَقَ اللهُ العقلَ استَنطَقَهُ، ثُمَّ قالَ لَهُ اَقبِل، فَاَقبَلَ، ثُمَّ قالَ لَهُ: اَدبر، فَاَدبرَ، ثُمَّ قالَ … ما خَلَقتُ خَلقاً هُوَ اَحَبُ الیَّ مِنکَ … ایّاکَ اُعاقبُ وَ ایّاکَ اُثیبُ»^[۲۵۷] «چون خدا عقل را آفرید از او بازپرسى کرده باو گفت پیش آى پیش آمد، گفت باز گرد، بازگشت، فرمود بعزت و جلالم سوگند مخلوقى که از تو به پیشم محبوب‏تر باشد نیافریدم و ترا تنها به کسانیکه دوستشان دارم بطور کامل دادم. همانا امر و نهى کیفر و پاداشم متوجه تو است.»
بدون شک آن مکتب هایی که انسان را در مقابل شرایط جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و غیره به صورت موجود مجبور و مانند خسی که روی سیل قرار گرفته است و بدون اختیار خودش این طرف و آن طرف می رود، می دانند، شخصیت انسان را محو کرده اند، ولی قرآن برای انسان شخصیتی مافوق همه‌ی این شرایط قایل است.
یک دلیل دیگر این است که زندگی انسان در منطق قرآن از آدم شروع شده است؛ آن هم یک انسان متعلّم «وَعَلَّمَ آدم الاسماءَ کُلّها»^[۲۵۸]، یک انسان مکلف که برگزیده ی خداست، همین انسان عصیان می‌کند؛ همین انسان موفق به توبه می شود. معلوم می شود که اصلاً انسان پیش از اینکه وارد جامعه شود و پیش از آنکه وضع طبقاتی پیدا کند و پیش از آنکه شرایط مختلف سیاسی و اقتصادی و غیره بر او حکومت کند، در درون خودش دو جنبه ی متضاد از الهامات نفسانی دارد. انسان آفریده شده است که از این دو امر متضاد یکی را انتخاب کند، از یک طرف، شیطان می آید.
و انسان را ترغیب و وسوسه می کند که به تعبیر قرآن “تسویل” نام دارد؛ یعنی مرغوب شهوانی انسان را زیبا جلوه می دهد و از طرف دیگر، فطرت و عقل و همچنین پیامبران انسان را به خیر و صلاح دعوت می کنند. به انسان گفته اند تو اختیار کاملی داری که از میان این دو ضد، یکی را انتخاب کنی. یعنی جنگ تلخی است میان مشتهیات نفسانی و الهامات وجدانی و عقلی و هدایت های انبیا که به کمک آنها آمده اند. «وَ نفسٍ وَ ما سَواها * فَاَلهَمَها فُجورها وَ تَقواها»^[۲۵۹] «سوگند به نَفْس و آن کس که آن را درست کرد * سپس پلیدکارى و پرهیزگارى‏اش را به آن الهام کرد»