رسم توضیحی۱- روند بررسی عملکرد حرارتی ساختمان­های خاک­پناه
۱-۸-محدودیت ها
در ساختمان­های خاک پناه، رفتار خاک تعیین کننده­ رفتار حرارتی بنا است. همچنین ویژگی های فیزیکی متفاوت خاک تعیین کننده­ نحوه­­ی انتقال حرارت پیرامون بنا و نحوه­ مصرف انرژی سرمایشی و گرمایشی می­باشد. از طرف دیگر خاک هر منطقه نسبت به منطقه­ دیگر از کره ی زمین ویژگی­های متفاوتی دارد. چه بسا در سطح یک شهر و در قطعات متفاوت، خاک­های متفاوتی از لحاظ دانه بندی، رطوبت، چگالی و سایر پارامترهای فیزیکی تعیین کننده­ انتقال حرارت وجود داشته باشد. این موضوع یکی از عواملی است که در مسیر دستیابی به رفتار دقیق خاک، اخلال ایجاد می­ کند. در واقع تغییر پارامترهای فیزیکی خاک به منزله­ی تغییر دمای هوای پیرامون یک بنا است که از اقلیمی به اقلیم دیگر متفاوت است. بنابر تمام عوامل ذکر شده، روند بررسی دقیق تغییر رفتار حرارتی ساختمان خاک­پناه، با دستیابی به ویژگی­های فیزیکی دقیق بستر ساختمان به­دست می ­آید.
موضوع مهم دیگر که محدودیتی برای عملی شدن شبیه سازی خاک پیرامون بنا ایجاد می­ کند، شناساندن رفتار حرارتی خاک برای نرم­افزارهای شبیه­سازی انرژی است. ارتباط میان محاسبات انتقال حرارت زمین و ساختمانی که با آن ارتباط دارد یکی از چالش برانگیزترین روش­های محاسبات نرم افزاری است. غالب نرم افزارهای شبیه­سازی انرژی معادلات هدایت حرارتی را به صورت تک بعدی حل می­نمایند. در صورتی­که انتقال حرارتی در توده­ی خاک زمین به صورت سه­بعدی صورت می­گیرد (Mazarrón & Cañas, 2012 ). شناساندن نحوه­ انتقال حرارت سه طرفه­ی خاک از طریق هدایت، یکی از چالش­هایی است که پژوهشگران را وادار به ابتکار مدل­های متفاوت برای شناساندن ویژگی انتقال حرارتی خاک پیرامون بنا کرده است. لذا انتخاب صحیح روش شبیه سازی از جمله چالش هایی است که پژوهشگران در این موضوع بایستی آن را مدنظر قرار دهند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱-۹- ساختار فصول رساله
رساله­ حاضر با هدف بررسی عملکرد حرارتی ساختمان­های خاک­پناه در پنج فصل نگاشته شده است. فصل اول به شرح کلیات موضوع پرداخته است. در فصل دوم تحقیقات انجام شده و عوامل تاثیرگذار بر عملکرد حرارتی ساختمان­های خاک­پناه شرح داده شده است. در این فصل علاوه بر واکاوی عوامل تاثیرگذار، مزایا و معایب این ساختمان­ها نیز به تفصیل بیان شده است. جهت مطالعات حرارتی این گونه­ ساختمانی در ابتدا بایستی عوامل اقلیمی و بستر طرح به خوبی شناخته شود. لذا فصل سوم به بررسی نمونه­ مورد مطالعه (شهر یزد) و مطالعه­ بستر طرح می ­پردازد. فصل چهارم نیز به شرایط انجام تحقیق و بررسی نرم­افزار شبیه سازی آن می ­پردازد. همچنین مدل طرح و اعتبار سنجی آن در این فصل سنجیده می­ شود. در نهایت با توجه به الزامات و شرایط سنجیده شده مدل طرح با چهار عامل تاثیرگذار نوع خاک، نوع کاربری، جهت­گیری و نرخ تهویه شبانه شبیه سازی می­گردد. نتایج و گزارش این شبیه سازی ها به طور مفصل در پایان فصل چهار بحث می­گردد. فصل آخر (پنجم) نیز با جمع­بندی تمامی مطالب به ارائه­ راهکار و پیشنهاد می ­پردازد.
۱-۱۰- نتیجه گیری
بحث علمی و بررسی جدی بر روی ساختمان­های خاک پناه قدمت چندانی ندارد. پژوهشگران معدودی در سرتاسر جهان بر روی این موضوع تمرکز کرده ­اند. تاثیر این گونه­ ساختمانی و نحوه مصرف انرژی آن در پژوهش­هایی در کشورهای مختلف، به خصوص مناطق خشک، بررسی شده است. یکی از مسائل بسیار چالش برانگیز در این رابطه نحوه­­ی شبیه سازی و رفتار حرارتی خاک است. شناساندن رفتار حرارتی خاک برای نرم افزارهای شبیه­سازی انرژی، باید به دقت و با کنترل بسیار انجام گیرد. این چالش­، پژوهشگران را وادار به ابتکار مدل­های متفاوت برای شناساندن ویژگی انتقال حرارتی خاک پیرامون بنا نموده است که بایستی با آزمودن هوشمندانه مورد بررسی قرار گیرد.
فصل دوم- مرور تحقیقات انجام شده
۲-۱-مقدمه
بحث ساختمان­های خاک پناه و نحوه­ رفتار حرارتی آن، در ابتدا نیازمند شناخت پیشینه­ی تاریخی و انسانی آن است. با مطالعه­ اسناد تاریخی و معاصر، ساختمان­های خاک پناه از حیث نیازهای انسانی و معماری به گونه­ های مختلفی تقسیم می­گردند.
بحث مهم دیگری که در زمینه­ شناخت موثر این ساختمان­ها مطرح می­گردد، مزایا و معایب همزاد این گونه­ معماری است. این ساختمان­ها از حیث بهره وری سطح زمین و محیط زیست و همچنین مسائل زیست محیطی، نیازهای انسانی و چرخه­ی زندگی بنا ویژگی­هایی را ایجاب می­نمایند که بایستی به دقت مد نظر قرار بگیرند. تامین شرایط آسایش درساختمان­های خاک پناه همچنین از موارد دیگری نیز تاثیر می­پذیرد. جهت گیری، تهویه و بهره گیری از نور طبیعی موارد بسیار تعیین کننده ای در رفتار حرارتی این ساختمان­ها است. از آن گذشته ویژگی­هایی که خاک پیرامون بنا از لحاظ حرارتی و اثرات آن ایجاد می­ کند، پژوهش را ملزم به شناخت دقیق ویژگی های این ماده می­نماید.
۲-۲- چالش انرژی
امروزه انرژی به عنوان یکی از اصلی­ترین عوامل برای شکل­ گیری و پیشرفت جوامع صنعتی شناخته شده است. به­ طوری­که میزان دسترسی کشو­رها به منابع گوناگون انرژی نشانگر پیشرفت و قدرت سیاسی اقتصادی آنان می­باشد. قیمت بالای انرژی و هزینه­ های بسیار زیاد بخش سرمایه ­گذاری از یک طرف و رشد بی­پروای صنعتی شدن جوامع و نیاز روز­افزون آن­ها به انرژی از طرف دیگر، کشورها را بر آن داشته است که برای جلوگیری از مصرف بی­رویه و غیر بهینه انرژی و همچنین کاهش هزینه­ های تولید و افزایش رفاه عمومی، سیاست­هایی را تحت عنوان بهینه سازی مصرف انرژی به مرحله اجرا درآورند^[۱]. برای بهینه سازی مصرف انرژی ابتدا باید یک سری از استانداردهای مصرف در بخش­های مختلف را با توجه به آخرین سطح تکنولوژی و دیگر عوامل تاثیرگذار بر مصرف انرژی تعیین کرد. سپس آن­ها را در قالب راهکارهایی که قابلیت اجرایی داشته باشند به تولیدکنندگان و مصرف­­کنندگان بخش­های مختلف ارائه نمود (نصراللهی، ۲۰۰۶).
۲-۲-۱- چالش انرژی در ساختمان­ها و مشکلات زیست محیطی
بحث بحران منابع تجدید­ناپذیر­انرژی­­ ­و آسیب­های زیست محیطی، نگرانی گسترده­­­ای برای حفظ محیط زیست و منابع تامین انرژی بشری مطرح کرده است. از زمانی که این موضوع مطرح شد، تمام زمینه­هایی که با این امر درگیر بودند به چالش کشیده شدند. یکی از مهمترین منابع مصرف انرژی، ساختمان­ها هستند. بحث پایین­آوردن مصرف­ انرژی ساختمان­ها و همچنین سازگا­ر­کردن هرچه بیشتر آن­ها با محیط زیست از چالش­های بزرگی است که باعث ایجاد موجی از فعالیت­ها در زمینه­ ساخت و ساز شده است (همان). مفاهیمی چون معماری پایدار، معماری اکولوژیک، معماری سبز و غیره از جمله جنبش­هایی در زمینه­ معماری و شهرسازی است که امروزه در بسیاری از مجامع توجه صاحب­نظران و مجریان را به خود جلب کرده­است. به­ طور کلی هدف مشترک بسیاری از این مفاهیم بررسی و تهیه استاندارد برای طراحی و اجرای ساختمان­هایی است که علاوه بر بهره­وری انرژی، کاهش تولید co₂ و حداکثر سازگاری با محیط زیست را در پی داشته­باشند ­­­­­­(خداکرمی و اکرمی، ۱۳۹۲).
۲-۲-۲- مصرف انرژی در دنیای امروز
در سال­های اخیر با افزایش جمعیت و توسعه صنایع و تکنولولوژی روند استفاده از انرژی روبه افزایش است^[۲]. همانطور که در نمودار منتشر شده از سوی دپارتمان انرژی آمریکا مشاهده می­کنیم شیب مصرف انرژی در کشورهای جهان در سال­های کنونی رو به افزایش است و این میزان برای کشورهای در حال توسعه چندین برابر است. این موضوع یک هشدار بزرگ جهانی است که تمام کشورها را تهدید می­ کند (نمودار ۱). گرم شدن کره زمین در پی مصرف بی رویه و همچنین پیامدهای زیست محیطی حاصل از آن پدیده­ جدی است که چالش­های فراوانی برای تمامی جهان ایجاد کرده است^[۳]. از آن گذشته این موضوعی است که هر کس را به سهم خود درگیر می­ کند و برای پیشگیری از تهدیدات آن باید تمهیداتی بنیادین اندیشیده شود.
نمودار ۱- مصرف جهانی انرژی در کشورهای مختلف سالهای ۱۹۹۰- ۲۰۳۰ ^(۳)
۲-۲-۳- چالش ­های انرژی ایران و میزان مصرف انرژی در بخش ساختمان
تلاش و توسعه ایران در سال­های اخیر و همگام شدن با توسعه صتعتی مصرف انرژی زیادی را در پی داشته است^۳. چنان­که در سال­های اخیر طبق نمودار ۲ میزان مصرف انرژی در بخش­های مختلف کشور چندین و چند برابر شده است. روند افزایشی مصرف انرژی در کشورمان یک هشدار جدی برای تمام اقشار جامعه است (نمودار ۲۳).
نمودار ۲- مصرف انرژی در بخش­های مختلف در سال­های اخیر کشور ایران^[۴]
طبق آخرین آمار منتشرشده از سوی شرکت بهینه سازی مصرف سوخت، میزان مصرف انرژی در بخش­های مختلف بررسی شده است. مطابق نمودار۳ سهم مصارف خانگی و تجاری که­­­ در­­آن سکونت بلند مدت صورت می­گیرد، از سایر بخش­های مصرفی بیشتر است. این امر نشان می­دهد که عمده مصرف کننده انرژی نیاز به بازنگری و بررسی در لایه­ های مختلف دارد. بخش ساختمان یکی از عمده علل مصرف بی رویه بخش خانگی و تجاری است که با ملاحظات و مطالعات گسترده باید گامی موثرتر در حل این معضل برداشت .
نمودار ۳- سهم سالانه مصرف انرژی ایران در بخشهای مختلف در سال ۱۳۸۶ (راهبرد، ۱۳۸۸)
برای کاهش مصرف انرژی در بخش ساختمان تمهیدات مختلفی اندیشیده می­ شود که از رایج­ترین آن بهسازی پوسته ها، تاسیسات، سیستم روشنایی و لوازم خانگی است (براتی و حوری، ۱۳۸۸). از رایج­ترین و ارزان­ترین روش­های بهینه سازی انرژی در بخش ساختمان، بهسازی و طراحی درست جداره­هاست (کاری، ۱۳۹۱). این امر به صورت قابل ملاحظه­ای بار انرژی مصرفی ساختمان را می­کاهد. اما کوشش­ها و تلاش­ های خلاق محققان در امر کاهش مصرف انرژی تنها منوط به بهسازی پوسته­ها نمی­گردد. استفاده از منابع جدید انرژی تجدید­پذیر، استفاده از سیستم­های انرژی غیرفعال و همچنین طراحی خلاق معماری همساز با اقلیم از مواردی است که امروزه به عنوان اصولی تعیین کننده مورد توجه قرار می­گیرد. اگرچه بسیاری از این روش­ها هزینه بر هستند اما مزیت بلند مدت آنها نمی­تواند مورد غفلت واقع شود.
۲-۳- ساختمان خاک پناه چیست؟
بشر برای در امان ماندن از آسیب­ها و ناملایمات محیط زندگی همیشه در راه حل­های آسان و مناسب جهت حفظ خود بوده است. برای تحقق این هدف او همواره راه حلی آسان را جستجو می­ کند. یکی از روش­هایی که سرپناهی ­­امن و مستحکم برای انسان فراهم می­ کند پناه بردن به دل زمین است که از گذشته دور تاکنون در بسیاری از مناطق دنیامرسوم بوده است. فضاهای زمین پناه و یا خاک پناه^[۵] لزوما به این معنا نیست که باید در زیز زمین احداث گردد بلکه در واقع اطلاق نام خاک پناه به این گونه­ ساختمانی ، زاییده­ی نحوه­ ارتباط او با محیط پیراموون است. در مورد این گونه­، ساختمان همان سازه­ی معمولی و رایج خود را دارد با این تفاوت که بخشی یا تمام پوسته­ی آن با لایه­ی ضخیمی از خاک پوشیده می­ شود. به عبارت دیگر گویی پتویی ضخیم از جنس خاک بر روی ساختمان کشیده شده است.
۲-۴- دلیل اصلی استفاده از ساختمان­های خاک پناه
پناه بردن به خاک یکی از قدیمی­­ترین­ روش­های معماری است که به تکنولوژی جدید و خا­­صی نیاز ندارد. با توجه به بحران انرژی و سیاست­های پیش­ رو امروزه تمرکز زیادی بر روی کاهش مصرف انرژی به همراه تامین آسایش حرارتی می شود. تکنولوژی­های ساختمان می ­تواند به­ طور خاصی دو هدف را تامین کند. ساختمان­های خاک پناه یکی از نمونه­هایی است که می ­تواند این دو نقش را با هم بازی کند. تحقیقات زیادی با هدف ارزیابی نحوه عملکرد و برهمکنش ساختمان و محیط از جنبه­ های مختلف بر روی این­ گونه ساختمان صورت گرفته است.
با قرار­­­دادن به طور کامل در عمق زمین و یا بردن بخشی­ از ­آن به زیر خاک و یا بالا آوردن سطح خاک و خاکریزی^[۶] می­توان از مزایای تماس مستقیم بنا با زمین بهره جست. این ساختمان­ها معمولا رو به جنوب باز بوده تا ورود نور خورشید موجب روشنایی و گرما در فصول سرد شود (قیابکلو،۱۳۹۲). این روش کم هزینه و ساده است که معمولا به تکنیک پیشرفته ای نیاز ندارد. همچنین نورگیرهای مستقر در سمت شمالی می­توانند تهویه مناسب و نور در قسمت شمالی بنا را تضمین کنند. در مواردی که بخشی از ساختمان داخل زمین بوده و یا در سطح زمین بنا شده ولی اطراف آن را با خاک می­پوشانند، این قابلیت وجود دارد که تهویه عبوری از طریق پنجره­ها صورت پذیرد.
۲-۵- طبقه بندی ساختمان­های خاک پناه و اصطلاحات تخصصی
در مطالعه­ بهره برداری از فضای خاک پناه لازم است تقسیم بندی تخصصی جهت سازماندهی گونه­ های موجود انجام گردد تا اصطلاحات علمی استاندارد برای تعریف واضح­تر این گونه­ ها بیان گردد. همچنین این تقسیم بندی، پایه ای مناسب برای تفسیر، تحلیل و تحقیق در این زمینه را فراهم می­ کند. همچنین این موضوع امکان انطباق موضوعات جدید با زمینه­ دانش قبلی را به وجود می ­آورد. علاوه بر تمام موارد ذکر شده، تقسیم بندی امکان تفسیر ویژگی­های مهم یک پدیده را به روشی فراهم می­ کند که دیگران می­­توانند بدون بررسی تفصیلی، درک بهتری از آن داشته باشند.
محققان در گذشته تقسیم بندی خاصی از دید اصول مورد نظرشان انجام داده اند. با این­حال اکثر این طبقه بندی­ها، مفاهیم وسیع و گسترده را در بر­می گیرد و در برخی موارد ذهنیات موجود در مورد کاربری­های خاک پناه تطابقی با هدف احداث اینگونه ساختمان­ها را ندارد. (Baggs,1991) یکی از مشکلاتی که برای مطالعات طراحی فضای زیرزمینی (همچون بسیاری از فعالیت­های میان رشته ای) وجود دارد، کاربرد بسیار گسترده آن است چرا که می­توان از جنبه­ های مختلف آن را طبقه بندی کرد. این کاربردها گستره­ی وسیعی از تاسیسات شهری تا مراکز مذهبی را در بر­می­گیرد. پروژه­ های زیرزمینی از میکروتونل­ها تا عملیات گسترده متغیراند و مقیاس فضاها از نمونه­های نیمه مدفون کوچک تا سیستم تونل­ها در مقیاس شهر را در بر می­گیرد. همچنین طیف گسترده ای از انواع حرفه­ها چون معماران، برنامه ریزان و مهندسین با تخصص­های مختلف در این زمینه فعالیت دارند. اصول مکان­ یابی و طرح این بناها که بسته به نوع کاربری و پارامتر­های طراحی متنوع است، از اهمیت بسیاری برخوردار است. بعنوان مثال واژه ی “عمیق” در فضای زیرزمینی به نظر معماران، فضایی است که حدود ۸ تا ۱۰ طبقه (حدودا ۳۰ متر) در زیر زمین قرار گیرد، در حالیکه عمیق در فضای زیرزمینی برای مهندسین معدن، زمانی است که به حدود ۱۰۰۰ متر زیر زمین رسیده باشد. در نتیجه، هیچ طرح و نقشه و سلسله مراتب مشخصی متناسب با تنوع کاربری­های وجود ندارد (ابراهیمی،۱۳۸۸).
با توجه به هدف این رساله، تمرکز اصلی بر روی بررسی نمونه های ساختمانی خاک پناه است که با فرو رفتن در دل خاک از مزیت­های بهره وری انرژی آن سود می­برد. لذا پیش از آغاز بحث عملکرد حرارتی این بناها نیاز به شناخت واژه­ های همزاد این بحث و گونه­ های موجود است تا مسیر روشن­تری جهت گام برداشتن با این هدف پیش رو قرارگیرد.
۲-۵- ۱- گونه بندی از حیث معماری
همان­گونه که پیش­تر عنوان شد منظور از ساختمان­های خاک پناه بنایی است که برای بهره گیری از طبیعت و تامین مقاصد خود­­­، به دل زمین و خاک آن پناه می­برد. این پناهندگی می ­تواند به طور کامل در دل خاک مطرح گردد (گونه کاملا مدفون) و یا اینکه سطوح نورگذر خاصی، آن را با محیط بیرون مرتبط گرداند( گونه نیمه مدفون). از سوی دیگر، نحوه­ برخورد بشر برای احداث این­گونه­ ساختمانی نیز مطرح است. در اعصار گذشته مطابق آنچه در متون تاریخی مشاهده می­گردد، بشر از ظرفیت نساخته طبیعت بهره گرفته و بنای خود را با آن همساز می­کرده است ( غارهای کافر کلی بابل). این نمونه­های طبیعی به ندرت در مناطق خاص که بستر زمین مهیا بوده است، دیده می­ شود. در نمونه­های غیر طبیعی جهت احداث این­گونه بناها با مداخله دست و ابزار حفره­ی قرارگیری بنا احداث می­شده است. بقایای این نمونه­ها به­ صورت گونه­ نیمه مدفون در زمین مشاهده می­ شود ( گودال باغچه­های فلات مرکزی، نمونه معماری دستکند میمند و کندوان ). نمونه­های امروزی، بنا به مصالح زمین و موقعیت احداث و به مدد ابزا­رهای پیشرفته راه حل آسان­تری را یافته است. در این نمونه­ها احداث بستر ساختمان توامان با خاکبرداری و خاکریزی صورت می­گیرد. یعنی به­جای قرار گیری کل زمین در محدوده خاکبرداری شده، اطراف ساختمان خاکریزی می­ شود که به آن نمونه­ خاک پناه دارای خاکریز می­گویند (تصویر ۱).

تصویر ۱- نمونه ساختمان خاکپناه (نمونه معاصر: سمت راست ، نمونه گذشته: سمت چپ) (منبع: نگارنده)
محققان زیادی که بر روی این گونه معماری و بهره گیری از مزایای آن فعالیت می­ کنند، طبقه بندی متنوعی را ارائه داده اند (van Dronkelaar, 2013) و( (Sterling & Carmody,1993. با این وجود باتوجه به نکات مشترک و تعیین کننده، هم از جهت معماری و هم از جهت بررسی عملکرد حرارتی گونه های خاک پناه، ارائه ی طبقه بندی کامل­تری که ویژگی گونه­ های متفاوت را روشن­تر بیان کند، ضروری است. جدول شماره ۱ دو گونه ی اصلی ساختمان­های خاک پناه را از دید معماری و نحوه­ تماس با خاک نشان می­دهد. با توجه به ملاک تماس با سطح خاک دو گونه ی نیمه مدفون و نیمه مدفون دارای خاکریز می­توانند وضعیت نمونه های مطرح شده را به خوبی ساماندهی کنند.
جدول ۵- گونه بندی بندی ساختمان­های خاک پناه از جهت سطح تماس با خاک بر اساس مطالعات موجود (منبع: نگارنده)

نوع ساختمان
نیمه مدفون در زمین
نیمه مدفون با خاکریز
بدون ارتباط مستقیم

جدول ۴-۴. نتایج آنالیز خطا برای نتایج بهینه سازی پس از ۳۰ پردازش

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

Error
TOPSIS
LINMAP
Fuzzy
COP
E
COP
E
COP
E
Max Error %
۴۴/۱
۹۹/۱
۵۸/۰
۳۵/۰
۴۴/۲
۹۵/۴
Average Error %
۸۹/۰
۱۶/۱
۲۳/۰
۲۰/۰
۹۲/۰
۸۹/۱

۴-۳-سناریو سوّم:
در این سناریو تابع هدفی جدید به سناریو دوم اضافه شده است. برای بهینه سازی این سیستم سناریویی تعریف شده است که در آن توابع هدفی از قبیل ضریب عملکرد( ) ، معیار زیست محیطی ( ) و معیار ترمواکنومیکی ( ) برای بهینه سازی در نظر گرفته شده است. که به ترتیب از معادلات
(۲-۳۴) ،(۲-۳۵) و (۲-۴۱) استفاده می شود. هم چنین متغیرهای تصمیم درنظر گرفته شده برای این بهینه سازی چند هدف به صورت زیر می باشند:
نسبت دمای سیال عامل در بخش یخچال ، نسبت سطح انتقال حرارت در بخش یخچال ، نسبت دمای سیال عامل در بخش پمپ حرارتی ، نسبت سطح انتقال حرارت در بخش پمپ حرارتی .
محدوده هر یک از متغیرهای تصمیم نیز به صورت که در معادلات (۴-۴) تا (۴-۷) آمده است
می باشد.
پارامترهای ثابت درنظر گرفته شده برای سیستم بر اساس مقادیر گزارش شده در کارهای گذشته به صورت زیر می باشند:
, , , , , , , , , , , , و
در نمودار ۴-۱۰ جبهه بهینه پرتو به دست آمده برای ۳ تابع هدف بیان شده که عبارتند از ضریب عملکرد، معیار زیست محیطی و معیار ترمواکونومیکی نمایش داده شده است. بازه تغییرات هر یک مشخص می باشد. مقادیر معیار زیست محیطی ( ) از ۶/۶۸۲ تا ۱۰۵۷ کیلو وات ، ضریب عملکرد از ۵۴۳/۳ تا ۸۴۸/۴ و هم چنین معیار ترمواکونومیکی از۲۵۴/۲ تا ۰۸۵/۳ تغییر می کنند. هم چنین با بهره گرفتن از ۳ روش مرسوم تصمیم سازی در مورد این جبهه تصمیم گیری شده است که نقاط بهینه تصمیم سازی شده توسط روش های LINMAP,TOPSIS و FUZZY در شکل نشان داده شده است. هم چنین حالات ایده آل و غیر ایده آل نیز مشخص شده است، که دستیابی به این حالت ایده آل ممکن نیست.
شکل ۴-۱۰. جبهه پرتو جواب های بهینه به دست آمده از بهینه سازی چند هدفه
در نمودارهای ۴-۱۱ تا ۴-۱۴ ، پراکندگی مقادیر متغیرهای تصمیم برای جواب های بهینه به دست آمده بر مبنای جمعیت نشان داده شده است. در نمودار ۴-۱۱ پراکندگی متغیر (نسبت سطح انتقال حرارت در بخش پمپ حرارتی) نشان داده شده است. در نمودار ۴-۱۲ پراکندگی مقادیر متغیر تصمیم ( نسبت سطح انتقال حرارت در بخش یخچال) نشان داده شده است که همان طور که مشخص است خطی آبی رنگی است که مقداری برابر ۳/۰ را نشان می دهد و نشان دهنده آن است که در برابر ۳/۰ جواب های بهینه به دست آمده اند. در نمودار ۴-۱۳ پراکندگی متغیر نشان داده شده است که همان طور که معلوم شده است، پراکندگی در برابر ۸۵/۰ می باشد که به صورت خط آبی رنگی پیداست. در شکل ۴-۱۴ نیز پراکندگی متغیر نشان داده شده است.
شکل۴-۱۱. پراکندگی متغیر نسبت سطح انتقال حرارت در بخش پمپ حرارتی
شکل۴-۱۲. پراکندگی متغیر نسبت سطح انتقال حرارت در بخش یخچال
شکل۴-۱۳. پراکندگی متغیر نسبت دمای سیال عامل در بخش پمپ حرارتی
شکل۴-۱۴. پراکندگی متغیر نسبت دمای سیال عامل در بخش یخچال
در جدول ۴-۵ نتایج توابع هدف بهینه شده و هم چنین تصمیم سازی شده با LINMAP,TOPSIS و FUZZY با متغیرهای تصمیم نظیر آن ها گزارش شده است.
جدول۴-۵. نتایج بهینه انتخاب شده با LINMAP وFUZZY وTOPSIS برای این بهینه سازی

در جدول ۴-۶ آنالیز خطا بر مبنای خطای متوسط و هم چنین ماکزیمم خطا گزارش شده است. در این جدول ، بر اساس ۳۰ پردازش و انجام تصمیم سازی بر روی نتایج هر پردازش، نتایج آنالیز خطا به دست آمده و گزارش شده است.
جدول ۴-۶. نتایج آنالیز خطا برای نتایج بهینه سازی پس از ۳۰ پردازش

و او (مدافع) اینکه جان و عرض خود را واجب است حفظ کند و بطور کلی در متون فقهی هرجا سخن از دفاع نفس آمده بدنبال آن عرض و حریم هم آمده و حکم آن نیز درباره مدافع یکسان آمده است البته کلمه عرض غالبا با حریم مترادف بکار رفته است مضافا تعرض به عرض و ناموس به تعرض فیزیکی محدود نیست بلکه دامنه شمول آن به نگاه حرام داخل حریم و کسیکه چشم چرانی می کند نیز تسری می یابد فلذا مدافع می تواند با رعایت قاعدا الا سهل فالا سهل او را دفع کند.^[۴۶] شهید ثانی می فرماید :«دفاع از عرض و ناموس دیگری با داشتن توانایی وظن به سلامت مدافع واجب می داند.»^[۴۷]
بنابر آنچه گفته شد یکی دیگر از ارزشهای قابل دفاع در فقه دفاع از عرض و ناموس است و فرقی میان زن و مرد برای دفاع از عرض قائل نشدند و فقط از جهت وجوب دفاع و جواز دفاع گاهی میان فقها اختلاف نظر وجود دارد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳– دفاع از آزادی تن
در منابع فقهی موضوعی با عنوان دفاع از آزادی تن وجود ندارد و هیچ کدام از فقهای متقدمین و متاخرین پیرامون دفاع در مقابل متجاوزی که قصد محبوس کردن فردی را دارد حکمی ندارند ولی به نظر می رسد که دفاع از آزادی تن در ردیف تجاوز به نفس و دفاع از نفس بطور مطلق آمده است یعنی اینکه تعرض به نفس ممکن است بصورت قتل یا کمتر از آن مانند ضرب و جرح شدید و یا جسمی که نوعی آزار شدید است واقع شود.
بنابراین وقتیکه دفاع از ضرب و جرح و مال مشروع باشد بطریق اولی دفاع از آزادی تن که مهمتر از ایراد ضرب و مال است دفاع مشروع خواهد بود. در نهایت دلیل اینکه در متون فقهی اشاره ای به بازداشت غیرقانونی نشده است، اینست که فقها تصور نمی کردند که روزی حکومت اسلامی برقرار شود تا درباره مقوله دفاع از آزادی تن یا مقاومت در برابر قوای دولتی دفاع محسوب می شود یا خیر، احکام مربوطه را بیان کنند.^[۴۸]
۴– دفاع از مال
فقها مورد دفاع از مال را جایز شمرده اند مگر در مواردیکه حفظ جان منوط به حفظ مال باشد یعنی هستی مدافع به آن بستگی داشته باشد در این صورت دفاع از مال واجب می شود.
شهید ثانی در مسالک و شرح لمعه^[۴۹] میفرماید: «دفاع کردن از مال واجب نیست، مگر در حالت اضطرار» با قید اینکه مدافع به هنگام دفاع در برابر مهاجم ظن به سلامتی خود داشته باشد .
فاضل هندی می فرماید: «دفاع از مال واجب نیست مگر در سه حالت :
۱- نیاز شدید به آن مال داشته باشد.
۲- فقدان مال ضرر عمده به مدافع وارد می شود.
۳- مال بصورت امانت در اختیار مدافع باشد.»^[۵۰]
حضرت امام (ره) راجع به دفاع از مال می فرماید «اگر هجمه یا تجاوز به مالش یا مال متعلق به همسرش صورت بگیرد بر او جایز است که مهاجم را دفع کند بهر وسیله ای که امکان دارد اگرچه منجر به قتل مهاجم بشود البته احتیاط واجب آنست که در هنگام دفاع، مدافع رعایت قاعده الاسهل فالاسهل را بنماید و این دفاع در صورتی است که برای دفاع از مال احتمال کشته شدن مدافع نرود و الا حفظ جان واجب تر از مال است و اگر برای دفاع از مال خطر کشته شدن مدافع باشد دفاع واجب نیست و احتیاط آنست که آن مال را به مهاجم تسلیم نماید.^[۵۱] در مورد دفاع از مال دیگری همانطور که فاضل هندی فرمودند اگر مال مورد امانت در دست مدافع باشد می تواند از آن دفاع نماید چون اگر تعدی یا تفریط نماید ضامن مال خواهد بود و فقها در مورد دفاع از مال دیگری در صورت استمداد صاحب مال و توانایی مدافع و ظن به سلامتی او جایز دانسته اند.
بنابراین دفاع از مال هم یکی از ارزشهایی است که قابل دفاع شمرده شده است.
گفتار دوم – ضرورت و تناسب دفاع (الاسهل فالاسهل)
۱- ضرورت دفاع
در مورد ضرورت دفاع فقها تاکید دارند از جمله آنها فاضل هندی می فرماید : «اگر امکان دفاع وجود ندارد، در صورت قدرت بر فرار باید فرار کند و همچنین با امکان دفاع کردن نیز، فرار جایز است.»^[۵۲] شیخ طوسی می فرماید: «اگر دفاع بر هیچ صورت ممکن نباشد مگر به فرار، در اینصورت فرار واجب است.»^[۵۳]
امام خمینی (ره) میفرماید: «اگر دزد و مانند آن، بر او ]مدافع[ هجوم آورد، لیکن بداند که او (متجاوز) بخاطر مانعی مانند نهر آّب یا دیوار نمی تواند آنچه را که قصد کرده اجرا نماید، باید از او اجتناب کرد و صرف نظر نمود و اگر به او جراحت یا آسیبی یا او را به قتل برساند جایزنیست و ضامن است و همچنین در مورد مهاجمی که بخاطر ضعفش (پیری یا کودکی یا علیل بودن) نتواند آسیبی برساند در مقام دفاع آسیبی بزند دفاع کننده ضامن است.»^[۵۴]
داوود العطار، درمورد مواجهه با خطر و فرار نظریه ای دارد که فرار را به واجب، جایز و حرام تقسیم
میکند:
۱- فرار زمانی واجب است که حفظ حق شرعی (جان) در مقابل خطر واجب باشد و دفاع ممکن نباشد.
۲- فرار زمانی جایز است که رهایی از خطر هم بوسیله فرار و هم بوسیله دفاع ممکن باشد.
۳- فرار، زمانی حرام است که رفع خطر تجاوز ممکن باشد ولی فرار کردن موجب نابودی حق و تحمل رنج و زیان باشد، در اینصورت دفاع واجب می شود.^[۵۵]
۲- تناسب دفاع
در مورد تناسب دفاع با خطر یا تجاوز به این عنوان مطلبی در متون فقهی مشاهده نشده است البته بدین معنی نیست که فقها به این موضوع توجه نداشته اند بلکه با بیان دیگر و تاسیس قاعده عادلانه (الاسهل فالاسهل) شرط تناسب دفاع را ضروری می دانند و این نظریه مشهور فقهاست که به معنی رعایت آسانترین شیوه دفع تجاوز در مواقع دفاع را لازم می دانند. در واقع قاعده مذکور به صورت توام متضمن تناسب در دفاع و ضرورت دفاع می باشد.
محقق حلی می فرماید: «انسان حق دارد با آنچه در توان و قدرت دارد از نفس و مال و ناموس خود دفاع کند، ولی باید به عمل آسانتر اکتفا کند.»^[۵۶] که بیانگر نوعی تناسب دفاع با تجاوز می باشد.
شهید ثانی می فرماید: «اگر مدافع، کسی را در حال عملی غیر از جماع با زن یا کنیز یا پسرش بیابد، حق دارد با وسیله ای که انتظار دفع تجاوز را با آن دارد، وی را دفع کند.»^[۵۷] در واقع عقیده داشته که مدافع، در انتخاب وسیله برای دفاع آزاد است ولی باید از وسیله ای استفاده کند که انتظار دفع متجاوز با آن وجود دارد.
امام خمینی (ره) می فرماید: «در تمام آنچه ذکر شد (در تمام موارد گفته شده در باب دفاع) بنابر احتیاط واجب است که از مرتبه پایین تر ، اقدام به دفاع نماید و به مرتبه شدیدتر از آن برسد مانند آگاه نمودن مهاجم و اخطار به او یا سرفه کردن اگر نشد با داد و فریاد زدن و تهدید کردن و اگر نشد با دست و … البته رعایت ترتیب، زمانی لازم است که مدافع، فرصت داشته و بیم غلبه متجاوز، وجود نداشته باشد و الا رعایت ترتیب واجب نیست بلکه دفاع به چیزی که قطعا او را دفع نماید جایز است.»^[۵۸]
بطور کلی می توان گفت قاعده الاسهل با شرط تناسب، هماهنگی دارد در شرط تناسب دفاع نیز، اگر بوسیله آسانتری دفع تجاوز برای مدافع ممکن باشد نباید از وسیله شدیدتر و سنگین تر استفاده نمود، در صورت عدم رعایت ، مدافع از حد دفاع تجاوز نموده و ضامن خواهد بود و این ضمان گاهی کیفر قصاص و گاهی دیه را در بر می گیرد.
گفتار سوم – اثبات مشروعیت دفاع
مرحوم علامه طباطبایی در باب مشروعیت دفاع، آنرا مستند به فطرت انسانی می نماید.^[۵۹]
مرحوم فاضل هندی می فرماید:«چون دفع ضرر، عقلا لازم است ، پس دفاع واجب است.^[۶۰] درنتیجه از نظر عقلی دفاع یک ضرورت است، هیچ عاقلی، در برابرتجاوز به جان و ناموس و مال خود و دیگران سکوت نمی کند و تجاوز را محکوم و دفاع را لازم می داند.
قرآن کریم در باب مشروعیت دفاع می فرماید:«هرکس به شما تجاوز و تعدی کرد به مانند آن بر او تعدی کنید.»^[۶۱] در آیه دیگر می فرماید:«کیفر بدی، مجازاتی مانند آن باشد.»^[۶۲]
بر این اساس شارع مقدس، از عمل مدافع حمایت کرده و آنرا بعنوان حق و گاهی بعنوان یک تکلیف بیان نموده است.
مبحث سوم – شرایط دفاع مشروع از دیدگاه دکترین حقوقی
شرایط دفاع مشروع و ارزشهای قابل دفاع ، از نظر حقوقدانان در چهار گفتار مورد مطالعه قرار می گیرد، در گفتار اول به ارزشهای قابل دفاع از نظر حقوقدانان که شامل مواردی از قبیل دفاع از جان و تمامیت جسمانی و عرض و ناموس و مال و آزادی تن و دفاع از دیگری و در گفتار دوم موارد خطر فعلی یا قریب الوقوع و تعریف خطر فعلی و آینده دور و خوف معقول یا قرائن عقلایی و در گفتار سوم به شروط ضرورت و تناسب دفاع و تفاوت میان آنها و ملاکهای ضرورت و الزام به فرار و عدم الزام به فرار، در صورت امکان و ملاکهای تشخیص تناسب و ضمانت اجرای عدم رعایت تناسب می پردازیم و در گفتار چهارم شرایط مربوط به دفاع از دیگری در صورت استمرار یا نیاز به کمک داشتن و دفاع از اقارب و مسئولیتهای ویژه بعضی اشخاص برای دفاع مانند مستاجر، پلیس ، محافظ و شرایط آن می پردازیم.
گفتار اول – ارزشهای قابل دفاع از نظر حقوقدانان
الف – دفاع از نفس
واژه نفس که به معنای حیات و تمامیت جسم انسان اعم از تن و روان است، هرگاه جان و اعضای بدن مورد تجاوز و تهدید قرار گیرد می تواند با ارتکاب عمل مجرمانه از خود دفاع نموده و خطر ناشی از تعرض به نفس خود را دفع نماید، خواه این خطر حیات شخص یا فقط سلامت جسمانی او را تهدید کند، این عمل که به صورت دفع تجاوز صورت گرفته ، دفاع از نفس و مشروع تلقی و دفاع کننده با رعایت شرایطی که مورد نظر قانونگزار بوده از مجازات معاف می گردد.^[۶۳]
در قانون مجازات اسلامی مواد ۶۱ و ۶۲ و ۶۲۵ تا ۶۲۹ مصوب ۱۳۷۵ مجوز دفاع از نفس داده شده و برابر این مقررات چنانچه به ناحق به کسی تعرضی شود که حیات یا سلامت او را به خطر بیندازد آن شخص میتواند با رعایت شرایط مربوط به دفاع مشروع از خود دفاع نماید ولو اینکه از ماموین دولتی صادر شود هرگونه مقاومت برای دفاع از نفس جایز خواهد بود، البته وقتی مقاومت در برابر مأمورین دولتی جایز است که از حدود وظایف خود خارج و بر حسب ادله و قرائن خوف ضرر جسمانی باشد، با توجه به مراتب یکی ازارزشهای قابل دفاع از نظر حقوقدانان دفاع از نفس می باشد. برخی حقوقدانان معتقدند که تعرض به نفس ممکن است که ناشی از ترک فعل باشد در این صورت نیز دفاع جایز خواهد بود.
مانند ناخدایی که یک یا چند ملوان کشتی را بوسیله تشنگی یا گرسنگی بخواهد آنها را مریض یا به قتل برساند.^[۶۴]
ب– دفاع از عرض و ناموس
عرض از نظر لغوی با نفس و ناموس مترادف است ولی بیشتر جنبه ناموسی دارد و ناموس در لغت بعنوان شرف و عصمت بکار رفته است.^[۶۵] ولی بین عرض و ناموس سلسله مراتبی وجود دارد. به گونه ایکه اقدام علیه ناموس، تجاوز یا درصد تجاوز برآمدن است ولی جرم بر خلاف عرض می تواند شامل هر عمل منافی عفت از سوی متجاوز مانند بوسیدن و یا درصدد بوسیدن برآمدن نیز بشود.^[۶۶]
بعبارت دیگر عرض به معنای وسیع کلمه شامل کلیه امور حیثیتی و شرافتی بوده و از ناموس عامتر است و ناموس به معنای عفت و عصمت زنان بکار رفته است.
تعرض به ناموس به صورت تجاوزبه زنان خانواده، اعم از همسر و مادر و خواهر و دختر و لکه دار نمودن عفت آنان می باشد، در عین حال تعرض به برادر و اولاد پسر نیز عرفا تجاوز به ناموس تلقی می شود.
بنابراین دفاع، در مقابل هتک ناموس، دفاع در مقابل خطری است که عفت و عصمت مدافع را تهدید میکند در این حالت فرقی نداردکه خطرشروع شده درحال انجام باشد یا خطر قریب الوقوع باشددر اینصورت شمول ماده ۶۲۹ قانون مجازات اسلامی خواهد بود و اگر هتک ناموس را در مقابل اعمالی مانند تقبیل یا لمس کردن حتی در مقام دفاع از ناموس بستگان تفسیر نماییم، ارتکاب قتل توسط مدافع مجاز خواهد بود، ولی رویه قضایی موجود ارتکاب مواقعه را مجوز قتل مهاجم دانسته و مادون آنرا جایز نمی دانند.
قانونگذار مصادیق تعرضات به عرض و ناموس را بیان نکرده و تنها یک مورد را در ماده ۶۳۰ ق.م.ا تصریح نموده که به قتل در فراش معروف است^[۶۷] و این مجوز ویژه برای مردیکه همسر خود را در حال زنا با مرد اجنبی مشاهده کند و علم به تمکین زن داشته باشد می تواند در همان حال آنانرا به قتل برساند و در صورتیکه زن مکره باشد، فقط مرد را می تواند به قتل برساند، حکم ضرب و جرح در این مورد نیز مانند قتل است و این مورد صرفا شامل همسر مرد می باشد و به خواهر و مادر و دختر مرد قابل تسری نیست همچنین این مجوز به زن داده نشده که اگر مرد و زوج خویش را در حال ارتکاب زنا ببیند این حق به زن که بتواند همسرش را به قتل برساند داده نشده است. چنانچه مرد برای قتل در فراش از کسی کمک بگیرد از قبیل معاونت یا شرکت در دفاع مانعی ندارد، دراین صورت به لحاظ معافیت مرد (فاعل جرم) از مجازات معاونین جرم نیز معاف از مجازات می شوند چون دفاع از علل موجهه جرم محسوب می گردد، در مورد معاونت در جرم و معافیت معاون از مجازات بلحاظ اینکه تئوری استعاری بودن بزه معاونت از مباشر در حقوق ایران است^[۶۸] ولی در مورد معافیت شریک در جرم موضوع ماده ۶۳۰ ق.م.ا نظر به اینکه مجوز صرفا به شوهر اعطا شده و نه دیگران، ظاهرا شریک در قتل و ضرب و جرح به عنوان مباشر مستقل، قابل تعقیب و مجازات است، به عقیده این حقیر، چنانچه مباشر یا شوهر از مجازات معاف شود دیگر نباید شریک او را مجازات نمود چرا که از باب تعاون به دفع تجاوز و نهی از منکر در جامعه، شریک نیز باید از مجازات معاف گردد چون ممکن است مدافع ضعیف تر از مهاجم باشد که در اینصورت مشمول مواد ۶۲۵ و ۶۲۹ ق.م.ا میشود. برخی حقوقدانان مواد ۶۲۹ و ۶۳۰ قانون مجازات اسلامی را از موارد ممتاز دفاع شروع
میدانند، قانونگذار با عدول از قیود شرایط ضرورت و تناسب ، دفاع را ولو با قتل متعرض، خود ضروری و متناسب شناخته است.

حدود ۱۵

°C 5-

m500 زیر دریا

کم بارش

دمای بالا

ZoneІІ

حدود ۵۰

°C10-

m1000

سبک

معتدل

ZoneІІІ

حدود ۳ ماه

°C14-

بالای m 1000

کم یا سبک

سرد تا خیلی سرد

ZoneІV

۲-۶- محیط
محیط به عنوان یک عامل توسعه روی فنوتیپها عمل کرده و نحوه بیان خصوصیات را سازماندهی میکند (Hodigins – Davis and Townsend, 2009). از این رو مرتبهای از اهمیت در ارزیابی کلونها، تشخیص و برآورد اثرات متقابل محیط در ژنوتیپ (G×E) به عبارتی اثر نسبی تغییرات متفاوت محیطی بر روی فنوتیپها میباشد (Isik and Klenschmit, 2003). ارقام زراعی در شرایط متنوعی کشت میشوند این ارقام تحت تأثیر عوامل متغیر محیطی مانند خاک، درجات مختلف حاصلخیزی، رطوبت، درجه حرارت و عملیات زراعی قرارمیگیرند. تمامی متغیرهایی که در تولید یک محصول زراعی دخالت دارند مجموعاً تحت عنوان محیط مورد توجه قرار میگیرند (عبد میشانی و شاه نجات بوشهری، ۱۳۸۷). فنوتیپ یک موجود تنها توسط ژنوتیپ آن تعیین نمیشود بلکه در ظهور آن محیط نیز دخالت دارد (فرشادفر، ۱۳۷۷).
به طور کلی عوامل محیطی مؤثر بر موجود زنده به دو دسته تقسیم میشوند:
۱– اثرات محیطی خارجی: این اثرات موجب تغییرات فنوتیپی میشوند به گونهای که با تغییرات قابل مشاهده در خارج از موجود زنده همبستگی دارند که مهمترین آنها عبارتند از: درجه حرارت، نور، تغذیه.
۲– اثرات محیطی درونی: اثراتی که موجب تغییرات فنوتیپی شده و با تغییرات درونی موجود زنده همبستگی دارند. از مهمترین اثرات محیطی درونی می توان به سن موجود، جنس و موارد درونی موجود زنده اشاره نمود.
در بعضی موارد تغییرات به خصوص محیط ممکن است سبب تغییر در رشد موجود زنده شود بطوریکه فنوتیپ آن نشان دهنده اثر یک ژن بخصوص باشد، چنین افرادی را فنوکپی میگویند (فرشادفر، ۱۳۷۷).
زمانی که یک واریته در یک محیط رشد دارای عملکرد بسیار مناسب باشد ولی در محیطهای دیگر عملکرد مطلوبی نداشته باشد، واریته و محیط سازگاری خصوصی بایک دیگر دارند و اگر واریته در اغلب محیطها عملکرد خوبی داشته باشد بین واریته و محیط سازش عمومی برقرار است (اهدایی، ۱۳۸۱وEberhart and Russell, 1966).
به طور کلی میتوان با بهره گرفتن از دو روش نقش محیط بر روی یک صفت را بررسی نمود:
۱- تجزیه واریانس ۲- استفاده از میانگین والدین
در روش اول تعداد زیادی ژنوتیپ بطوریکه کمتر از ۳۰ نباشد در یک طرح تکراردار بررسی میشوند و داده ها طبق طرح آزمایشی مورد تجزیه واریانس قرار میگیرند.

جدول ۲-۲ تجزیه واریانس طرح بلوک کامل تصادفی

S.O.V

نخستین برآتش ستایش گرفت جهان‌آفرین را نیایش گرفت
بپردخت و بگشاد راز از نهفت همان دیده برشهریاران بگفت
همان‌گه نشستند شاهان براسب برفتند ز ایوان آذر گشسب
(همان، ۳۷۰)
پس از کشتن افراسیاب، کاووس که به مراد دل خود رسیده با یزدان راز و نیاز و سپاس‌گزاری کرده و آرزوی مرگ می‌کند. دعای او آن‌قدر مؤثر است که‌ اندکی زمانی پس از آن می‌میرد.
۳۹۳ چو با ایمنی گشت کاوس جفت همه راز دل پیش یزدان بگفت
چنین گفت کای برتر از روزگار تو باشی بهر نیکی آموزگار
ز تو یافتم فرّ و اورنگ و بخت بزرگی و دیهیم و هم تاج و تخت
تو کردی کسی را چو من بهره مند ز گنج و ز تخت و ز نام بلند
ز تو خواستم تا یکی کینه‌ور بکین سیاوش ببندد کمر
نبیره بدیدم جهانبین خویش به فرهنگ و تدبیر و آیین خویش
جهان‌جوی با فرّ و برز و خرد ز شاهان پیشینگان بگذرد
چو سالم سه پنجاه بر سر گذشت سر موی مشکین چو کافور گشت
همان سرو یازنده شد چون کمان ندارم گران گر سرآید زمان
بسی برنیامد برین روزگار کزو ماند نام از جهان یادگار
(همان، ۳۷۸)
بخش دوم
کاووس در منابع پیش از اسلام
۲-۲-۱ بخش دوم اشارات متون اوستایی به کیکاووس
همان‌گونه که در مقدمه نیز آمد؛ قدیم‌ترین منبع موجود مربوط به باورهای ایرانیان پیش از اسلام، سرودهای گاهان اوستا است امّا می‌توان گفت که گاهان خالی از اسطوره‌پردازی‌ست و بیش‌تر از هر چیز هنجارهای اخلاقی در آن تبیین و تشویق شده‌اند. از میان آثار اوستایی موجود، مهم‌ترین بخش اسطوره‌ای، یشت‌هاست که بیش‌ترین نقل قول‌ها از شخصیت کاووس در این بخش جای دارد. با این حال اوستای موجود چیزی در حدود یک چهارم اوستای بیست و یک نسکی دوره‌ی ساسانی‌ست. همان‌گونه که نقل‌قول‌های پراکنده از برخی نسک‌های گم شده اوستای ساسانی چون سوتکرنسک در دینکرد نشان می‌دهد؛ کاووس شخصیتی مطرح در اوستا بوده که تمامی گزارش‌های اوستای پیرامون او دست کم به طور مستقیم به دست ما نرسیده است. آن‌چه در ادامه می‌آید، نقل و بررسی قسمت‌های اوستای موجود است که در نام کاووس در آن‌ها آمده است.
تمام متون اوستایی در یک زمان و مکان مشخص خلق نشده‌اند و تفاوت گویشی میان قسمت‌های مختلف اوستا موجود است. این تفاوت‌ها هم در ضبط تلفظ کلمات دیده می‌شود و هم در ویژگی‌های دستوری. بنابراین ما گاه برای یک واژه‌ی واحد در اوستا چند صورت مختلف ضبط را مشاهده می‌نماییم. همین‌گونه است نام کاووس در اوستا که به دو صورت: kavi-usan و kavi-usaana آمده است. که شکل نخست را در یشت پنجم (آبان یشت) و شکل دوم را در دیگر جاهای اوستا می‌بینیم.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۲-۱-۱ کاووس در یشت‌ها
در یشت پنجم، بندهای چهل و پنج تا چهل و هفت، کاووس دومین «کَوی» است که برای اردوی سورا آناهیتا بر فراز کوه ارزیفیه قربانی می‌کند و از او می‌خواهد که بر هفت کشور مسلط شده و بر پریان و جادوان و فرمان‌روایان دشمن پیروز گردد و این خواسته‌ی او پذیرفته می‌شود.
«کاووس توانا در پای کوه «اِرِزیفیَه» صد اسب و هزار گاو و ده هزار گوسفند او را پیش‌کش آورد و از وی خواستار شد: “ای اردویسورَ اَناهیتا! ای نیک! ای تواناترین! مرا این کامیابی ارزانی دار که من بزرگ‌ترین شهریار همه کشورها شوم که بر همه دیوان و مردمان <دُروند> و جادوان و پریان و «کوی»‌ها و «کرپن»‌های ستمکار چیرگی یابم.” (اوستا، ج۱، ۱۳۷۹: ۳۰۵)
اردویسورَ اَناهیتا که خواسته‌ی زَور نیاز کننده و به آیین پیش‌کش آورنده را کام‌روا کند؛ او را کامیابی بخشید.» (همان)
در یشت سیزدهم (فروردین یشت)، بند ۱۳۲ نیز هنگام ستوده شدن فروهر کیانیان پس از ستودن فروهر کیقباد و کی‌اپیوه، فروهر وی، «کَوی اوسذنَ» ستوده شده است.
«فروشی کوی کواته را می‌ستاییم. فروشی کوی اپیوه را می‌ستاییم. فروشی کوی اوسذن را می‌ستاییم. فروشی کوی ارشن را می‌ستاییم. فروشی کوی پِسَنَ را می‌ستاییم. فروشی کوی بیرشن را می‌ستاییم. فروشی کوی سیاورشن را می‌ستاییم. فروشی کوی هوسرو را می‌ستاییم. (اوستا، ج۲، ۱۳۷۹: ۴۲۶)
در بند سی‌ونه، یشت چهاردهم (بهرام یشت) هنگام یادکرد پیروزی، نیرومندی و قدرت ترس‌آور ایزد بهرام، از کاووس در زمره‌ی فرمان‌روایان و فرمان‌روازادگانی یاد شده که خواهان کسب چنین قدرتی بوده است.
«… آن پیروزی که فرمان‌روایان آرزومند آن‌اند؛ فرمان‌روازادگان آرزومند آنند؛ ناموران آرزومند آنند؛ کاووس آرزومند آن بود.» (همان، ۴۳۹)
در یشت نوزدهم (زامیاد یشت)، بند هفتاد و یکم، نیز ضمن گفت‌وگو از فرّ کیانی گقته شده که مدتی این فرّ به kavi-usadana رسید.
«… <فَری> که به کیقباد پیوست؛ که از آنِ «کی اپیوه»، «کاووس»، «کی آرش»، «کی پشین»، «کی بیارش» و «کی سیاوش» بود…..» (همان، ۴۹۸)
۲-۲-۱-۲ کاووس در متون پراکنده‌ی اوستایی
آفرین پیغامبر زرتشت
یادکرد دیگر از کاووس در اوستای موجود در بند دوم «آفرین پیغامبر زرتشت» است. محتوای این متن شامل دعاهای زرتشت است به جان گشتاسب به خاطر پذیرفتن دین زرتشتی. در بند دوم زرتشت آرزو می‌کند که ویشتاسب نیز چون کاووس بسیار پُر «ورج» (معجزه) گردد.
«باشد که چون کاووس پر ورج گردی.»
کاووس در اوگمدیچا
هم‌چنین در یکی دیگر از متون پراکنده اوستایی با عنوان «اوگمدیچا»، بند‌های شصت تا شصت و پنج گفته شده که هرچند کاووس و افراسیاب یکی به آسمان رفت و دیگری در زمین کاخی ساخت، (هنگ افراسیاب) امّا هیچ یک نتوانستند از چنگ «استوهات» دیو مرگ بگریزند و فناپذیر شدند.
«نه آن‌هایی که به بالا پریدند (پرواز کردند)، نه آن‌هایی که فرو رفتند (در زمین)، نه آن‌هایی که به بالا پریدند چون کاووس با همه‌ی فدرت و شکوه شاهی‌اش نتوانست از «استویهات» بگریزد. نه آن‌هایی که فرو رفتند چون افراسیاب که برای خودش کاخی آهنین در زیر زمین ساخت هزار برابر بلندی یک مرد. در این کاخ او ستارگان و ماه و خورشید را ساخته بود که می‌چرخیدند و نور می‌افشاندند. در آن کاخ او هر کاری را برای خوشی‌اش انجام داد و شادترین زندگی را داشت. با آن همه نیرو و جادو، نتوانست از استوهات بگریزد.» (خرده اوستا، بی‌تا: ۱۷۶)
۲-۲-۲ کاووس در متون پهلوی:
در متون پهلوی روی هم رفته درباره‌ی کاووس بیش‌تر از دیگر کیانیان سخن به میان آمده است. که در این‌جا نقل‌قول‌های این کتاب‌ها پیرامون این شخصیت بر اساس اهمیّت این متون به ترتیب آورده می‌شود.
۲-۲-۲-۱ دینکرد
دینکرد از سوتکرنسک که یکی از بخش‌های گم شده‌ی اوستا است نقل می‌کند که کاووس یکی از چهار پسر «کی‌اپیوه» و بزرگ‌ترین آن‌ها بوده است و کی‌اپیوه نیز فرزند کی‌قباد بوده است. دینکرد ۷ ۳۵/۸ وی بر هفت کشور پادشاهی کرد و بر جادوان و پریان و «کوی»‌های یاغی چیره شد و فرمان‌هایش با یک گردش چشم اجرا می‌شد. دینکرد ۸ ۱۳/۱۳
کاووس فرمان‌روای هفت کشور بود و بر فراز البرز هفت کاخ پدید آورد. یکی از زر، دوتا از سیم، دوتا از پولاد و یکی از آبگینه.
وی دیوان مازندران را مغلوب کرده و در این کاخ‌ها به بند کشیده بود و از آن‌ها در انجام کارهایش استفاده می‌کرد. چون کسی که ضعف و پیری به او روی کرده و مرگش نزدیک بود از نزدیک این کاخ‌ها می‌گذراندند دوباره نیروی سلامت و جوانی خویش را باز می‌یافت و به صورت جوانی پانزده ساله در می‌آمد و به همین روی کاووس فرموده بود تا همگان اطراف این کاخ زندگی کنند تا ضعف و پیری در ایشان راه نیابد و فرمان‌هایش زودتر از گردش یک دست اجرا می‌شد. دینکرد ۹ ۴/۲۲
بنا بر دینکرد هنگام نقل از سوتکر نسک دیوان برای این‌که مرگ بر او مستولی کنند مشورت کردند و سرانجام آرزوی رفتن به آسمان و دیدن جای امشاسپندان در دل او راه یافت تا به همراه مردم بدکار و دیوان به مرز تاریکی رفت و آن جا فرّه از او جدا شد و خود او از سپاه دور افتاد و سرانجام در دریای فراخکرت فرود آمد و بدین طریق میرنده شد.