در کنار این مکان ها در قزوین ، گویا مکان دیگری نیز وجود داشته که بار در آن اجرا می شده است. بطوری که در زمان شاه اسماعیل ثانی در قزوین بار را در مکانی موسوم به «خانه خلفاء» می داده است؛ « بعد از آن شهریار ظفر لوا در خانه خلفاء نزول اجلال فرمود ترک و تاجیک از دور و نزدیک به مراحم عواطف پادشاهانه روی به درگاه جهان پناه آوردند».(روملو،۴۸۲:۱۳۴۲) اما این مکان ها در قزوین به این معنا نبود که مطلقاً بارها در همین مکان ها برگزار می شدند، بلکه در سایر شهرها از جمله اصفهان نیز بار برگزار می شد. بطوری که پادشاهان صفوی در همان زمان که در قزوین بودند به دارالسلطنه اصفهان نیز زیاد می رفتند و در آنجا هم بار می دادند. بنحوی که شاه اسماعیل اول در اصفهان نیز بار می داده است؛« چون خاقان صاحب قران نوروز ایت ئیل یکشنبه چهاردهم شهر محرم سنه عشرین و تسعمائه در دارالسلطنه اصفهان به نشاط و کامرانی گذرانیدند».(قاضی احمد قمی،۱۲۹،۱:۱۳۵۹) و شاه عباس اول نیز به تبع آن در نقش جهان در نوروز سال تسع و عشرین و الف بار داد؛«نوروز پارس ئیل ، روز چهارشنبه بیست و چهارم شهر جمادی الاول بعضها ثمان و بعضها تسع و تسعین و تسعمائه، شاه کامران در نقش جهان دارالسلطنه اصفهان کامیاب و شادمان نوروز نموده ، جشنی عظیم فرمودند. امراء و اعیان و وزرا و مقربان هر کدام فراخور حال پیشکش ها به نظر اشرف در آورده ، از جنس زر و گوهر و اسب و استر و اجناس و نفایس کشیدند. آنگاه شاه عالم پناه متوجه مهمات عجزه و رعایا بلکه کافه برایا شد ، دو هفته در روز در ایوان دیوانخانه های نقش جهان دیوان عام کرده، خود به نفس نفیس پرسش می فرمودند. زمانه از عدالت آن عادل زمان بدین ترانه مترنم بود ،شعر:

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

باز گرسنه چشم به دور عدالتت گنجشک را به خانه چشم آشیان دهد. (قاضی احمد قمی،۹۰۶،۲:۱۳۶۳)
پس از آن که در زمان شاه عباس اول در سال ۱۰۰۶ پایتخت صفوی از قزوین به اصفهان منتقل شد، گویا بار و مراسم آن جایگاه ثابتی نداشت و در اینجا بود که در مکان های مختلفی ، بسته به اهمیت و مناسبت بار و تعداد میهمان ها و وضعیت هوا و یا هوس پادشاه ، در یکی از تالارهای کاخ های متعدد اصفهان، مراسم بار برگزار می شد . ولی بیشتر از همه در کاخ «عالی قاپو» و کاخ های باغ چهل ستون و یا همچنین سایر کاخ باغ های صفوی از جمله؛ کاخ باغ طویله ، کاخ باغ گلستان، کاخ باغ خلوت، کاخ باغ سعادت آباد، کاخ باغ بلبل یا هشت بهشت. برگزار می شد. همان طور که می بینیم اکثر این کاخ ها که محل بار بودند در «باغ» قرار داشتند ، یعنی محل بار در کاخی بود که در باغی قرار داشته است. این نشان از توجه خاص ایرانیان به باغ و طبیعت بوده است که در نگاه زیبا شناختی و تلذّ طلبی ایرانی نهفته است. بطوری که کمپفر نیز به این بخش از نگاه خاص ایرانی ریزبینانه توجه داشته ذکر می کند که؛ « در بنای اغلب خانه های ایرانی و نه تنها کاخ های ، چنین به نظر می رسد که دو عامل دست اندرکار بوده اند یکی خوش گذرانی و دیگری حسادت… خوشگذرانی باعث شده است که ایرانی ها منزل خود را در باغی که حتی المقدور بزرگ است با آب فراوان و سایه ، باغچه و چیزهای مطلوب دیگری از این قبیل قرار دهند…»(کمپفر،۱۹۹:۱۳۶۰)
۱-کاخ عالی قاپو:
معظم ترین قصر شاه بنائی است بنام «الله قاپی» یعنی « در خدا» که عالی قاپو می نامندش.(سانسون،۷۲:۱۳۴۶) تالار عالی قاپو بلافاصله در جوار بست مملکت واقع بود و در میدان شاه وضع برجسته ای داشت.افرادی که می خواستند بدون شرفیابی به خدمت شاه به وی عرض ادب و احترام کنند در آستانه عالی قاپو که از مرمر بود و در تکریم و اجلال پادشاه نقش عمده ای داشت، به زمین می افتادند و این آستانه را می بوسیدند. به همین خاطر تمام واردین دقت تمام می کردند که سهوا با کفش خود وارد این آستانه نشوند و در غیر اینصورت از نگهبانان کتک می خوردند .در تالار عالی قاپو ، قسمتی از طبقه فوقانی که به طرف میدان بزرگ بود ، تالار ستوندار باشکوه شاه برای میهمانی های عمومی قرار داشت. که پذیرائی های رسمی شاهان در سال نو و همچنین مجالسی که با شرکت صاحب منصبان مملکت برای مشورت درباره امور دولتی تشکیل می گردید همگی در این مکان برپا می شد. از ویژگی های این تالار این است که از سه طرف باز است چرا که شاه از همین تالار برای سان دیدن ، که در میدان آن انجام می شد استفاده می نمود.(کمپفر،۲۰۵:۱۳۶۰)
۲- باغ طویله:
از میدان شاه دو راه به طرف غرب آن منشعب می شد که یکی از آنها به حرمسرا منتهی می شد و دیگری به پارک منتهی می گردید. باغ طویله درست فضائی را که بین این دو راه آزاد مانده اشغال می کرد. اسم طویله از آنجا آمده که روزگاری اسبهائی را که باید همواره برای سوارکاری شاه آماده می داشت در اینجا نگاه می داشتند.(همان جا)(تصویر شماره ۴)
۳- کاخ چهل ستون:
این کاخ دارای وسیع ترین باغ می باشد که به تبعیت از کاخ چهل ستون که در آن قرار دارد، به داشتن ستون های فراوان ممتاز است، ، به آن «چهل ستون» می گویند. کف زیرین دو پا از کف حیاط ارتفاع دارد و به نوعی صحنه نسبتا بزرگی می ماند و در ضیافت ها میهمانان شاه در آنجا می نشستند. در اینجا حوض مربعی قرار داشت . کف دیگری و یا دومی وجود داشت برای نشستن بزرگان و محترمان که هنگام صرف غذا به کار می رفت. و سرانجام کف سومی وجود داشت که یک پله از کف قبلی بالاتر است و کف واقعی کاخ بشمار می رفت.(کمپفر،۲۰۷:۱۳۶۰)
تصویر ۴- تالار طویله
۴-باغ بلبل یا هشت بهشت:
در سمت غربی متصل به باغ گلستان ، باغ بلبل و باغ خرگاه قرار داشته بود. و هرگاه شاه رغبت سوارکاری می کرد از دروازه باغ خرگاه خارج می شد و ملازمان و لشکریان نیز همراه وی بودند. باغ بلبل از سوی شاه صفی ، شاه عباس دوم و شاه سلیمان آنقدر مورد توجه بود چرا که بوسیله خیابان های مشجر ، کاخ ها، باغچه ها و فواره ها مجهز شده بود و به آن باغ جلال و زیبائی خاصی داده بود که سبب شده بود نام آن را هشت بهشت بنامند.(کمپفر،۲۱۳:۱۳۶۰)
در کنار همه این کاخ ها در اواخر دوره صفوی و در زمان شاه سلطان حسین وی که به ساخت کاخ و بنا علاقه مند بود برای خود کاخی ساخت تا بزرگان و امرا و باشیان حکومت را در آن به خدمت بپذیرد. او در این کار اقدام به ساخت شهر جدیدی در خارج از اصفهان بنام «فرح آباد» نمود؛ « لاجرم از تنگی مکان، یک فرسنگ از شهر دور، قریب به دامنه کوه صفه باصفا، شهر نوی مسمّی به فرح آباد با عمارات عالیه و ابنیه رفیعه و قصرها و ایوان ها و کاخ ها… به فرمان وی پذیران ، بنا نمودند… و شاه نشین دلپسندی ، مخصوص وی ساخته بودند که هر وقت در آن می نشست و امرا و وزرا و باشیان و غلامان به نظام و ترتیب از یک جانب او صف می کشیدند و از جانب دیگرش قریب هزار زن ماه پیکر پری منظر… به نظم و نسق و ترتیب ، صف می کشیدند و شاه همه را می دید».(آصف،۷۰:۲۵۳۷)
در اینجا لازم است شمای کلی حاکم بر مراسم بار در این دوره را بطور کلی ذکر کنیم؛ و پس از آن می توان به تغییرات ایجاد شده در گذر ایام و رسیدن به این برهه زمانی و حکومتی در طول تاریخ ایران پی برد.
نحوه اجرای مراسم بار در دوره صفویه
همانطور که قبلا گفته شد این دوره، دوره گذار از فرهنگ خاص آسیای میانه ، که نوعی طبیعت گرایی و توجه به سنن قبیله ای را ترویج می داد که نمونه آن را در مراسم خاص باردهی مغولان و دربار تیمور که در چادر و خرگاه باشکوه برگزار می شد، به سوی توجه به سنن دیرپای کهن ایرانی و یکجانشینی و استفاده از کاخ و بارگاه به منظور بارپذیری افراد تغییر رویه داده شد. در این دوره بارها در اطاقی صورت می گرفت که مطلقا آن را بنام «تالار» می نامیدند. این تالار ها از نظر طرح کلی مشابه یکدیگر بودند و تنها در میان گنجایش آنها و تزئینات داخلی به کار رفته در آنها با یکدیگر متفاوت بوده اند. که در بالا به طور ضمنی به آن پرداخته شد. اکثر این تالارها را طوری ساخته بودند که از سه طرف روی به سوی باغ داشت تا مهمان ها در هر کجای مجلس که نشسته باشند بتوانند باغ را تماشا کنند؛ «آخرین و بالاترین طبقه این بنا تالار بسیار بزرگی را تشکیل می دهد که بسیار زیبا است و بر تمام میدان مشرف است. در این تالار بزرگ است که شاه عده ای را بحضور می پذیرد».(سانسون،۷۴:۱۳۴۶)
نفوذ ایجاد تالار های بار در میان باغ ها چیزی نبوده است که از دید سیاحان خارجی پنهان بماند و آنها نیز به شرح و بیان این تالارها اقدام نموده اند و وجود آن را برای تنویر حس زیبایی شناختی و تلذّ بارخواهان مفید می دانسته اند؛ « تالار اغلب به صورت صحنه ایست که سه طرف آن به باغ است تا از این طریق میهمانان شاه بتوانند به کمال خوبی و بدون مانع از منظره باغ لذت برند».(کمپفر،۱۹۹:۱۳۶۰) این نوع نگاه خاص به طبیعت در فرهنگ ایران زمین در این دوره خود شایان توجه است ، چرا که توجه به عناصر طبیعی در جای جای مراسم درباری و تزئینات داخلی بنا و مراسم بار به خوبی قابل مشاهده است. درون تالار از سه صفه تشکیل می شد. صفه بالایی که جای نشستن پادشاه بود و سقف داشت و زیر آن نسبت به وسعت تالار در یک یا چند ردیف چهار، هشت، هجده، بیست یا بیست و دو ستون چوبی هشت ضلعی زده بودند؛«سقف مسطح قاب دار بر هجده ستون چوبی کشیده و مرتفع استوار است . این ستون ها در سه ردیف تعبیه شده و با رنگ آبی و طلائی مزین است».(کمپفر،۲۰۳:۱۳۶۰)؛ « تالار از طرف بالا به یک سقف مسطح محدود می شود این سقف بر بیست و دو ستون کشیده چوبی که در شش ردیف مرتب شده و طرح گل هایی طلائی آنها نقش است تکیه دارد.»( سانسون،۷۶:۱۳۴۶)
این صفّه به دو صفّه سرباز دیگر ،که زمین هر یک کمی پائین تر از صفه بالایی که جایگاه پادشاه بود، امتداد می یافت. در میان صفه پائین ، و در برخی تالارها در میان همه صفّه ها ، حوضی مربع یا مستطیل از مرمر زده بودند که یک یا چند فواره داشت و در آب حوض گل، لیمو، نارنج، انار، سیب، و میوه های دیگر شناور بود و میناهای زرنشان شراب را که بر گردنِ کنده کاری شده آنها حلقه های گل می انداختند در حوض می چیدند. در واقع در تزئینات خاص بکار رفته در هر صفّه با صفه پائین تر خود متفاوت بود. کمپفر این تفاوت ها را اینطور دیده است که ؛ «در صفه نخستین(پائین ترین آنها) دو مشربه از طلای خالص را در مقابل یک لگن قرار داده اند، طرز ساخت این مشربه ها استادانه است. یکی از این مشربه ها روی بشقابی باز از طلا قرار گرفته است. آخر طبق رسوم قدیمی فلزی کمتر از طلای ناب نباید از آستانه تالار پذیرائی شاه به درون راه یابد! این دو مشربه نیز که به شکل تخم مرغ ساخته شده به سبوئی از طلا که در مدخل قرار داشت شباهت دارد . صفه دوم با دو عود سوز طلا که در وسط تالار قرار گرفته با مشبک کاری انواع و اقسام علائم و نقش های شطرنجی را روی آن نمایانده اند مشخص می شود. ماده ای که روی آنها می سوزد تمام مجلس را آکنده از بوی خوش مطبوعی کرده است. دور تا دور این صفّه را هشت چراغ پایه دار گرانبهای طلائی به ارتفاع متوسط که هنر بسیار در ساختن آنها به کار رفته گذارده اند. ماده ای سفید با انتهائی ضخیم تر که می سوزد و دود می کند و آنرا بالای چراغ ها تعبیه کرده اند بوی عطر بسیار دلکشی در فضا می پراکند.در بالاترین صفه در برابر جایگاه شاه دوازده کاسه در کنار یکدیگر دیده می شود که پر از شکوفه های یاسمن است و مراد از آنها این است که شاه از دیدار آنها و استشمام عطر خوشی که می پراکند مسرور شود. جایگاه شاه به یک تکیه گاه که از طلای ناب ریخته شده منتهی می شود.این تکیه گاه را با تزئیناتی نیم برجسته و نیم مشبک آراسته اند ».(کمپفر،۲۵۱:۱۳۶۰)
زمین تالار را با قالی های ابریشمین و زیبای عهد صفوی فرش می کردند. هر تالاری فرشی خاص خود داشت و تالار کاخ سعادت آباد بخاطر فرش های نقش حیوان آن ممتاز بود و جایگاه ویژه ای داشت. (سانسون،۱۱۷:۱۳۴۶،کمپفر،۲۵۱:۱۳۶۰) و همچنین در تالار پرده های ابریشمین گلرنگ می آویختند و ستون های چوبی را به رنگ های طلائی و آبی یا نقش های گل و بوته می آراستند. در و دیوار و سقف تالارها به طرزهای گوناگون زرکاری ، کاشیکاری یا منبت کاری شده بود و در برخی تالارها تابلوها و پرده های نقاشی آویخته بودند.(کمپفر،۲۴۹:۱۳۶۰) در صفه پائین تالار دو مشربه بزرگ از زر برای تأمین آب آشامیدنی گذارده بودند. همچنین در مدخل تالار یک یا دو خمره بسیار بزرگ تخم مرغی شکل برای تأمین یخ مجلس قرار داده بودند.
در دوره آل بویه نیز عضدالدوله بر خلاف آنچه که در دربار خلفا جایز نبود، از نوشیدن آب خودداری نمی کرد وبه همین دلیل به عضدالدوله نام تمسخر آمیز زریق الشارب یعنی گنجشک آب آشام داده بودند.(صابی،۱۲:۱۳۴۶) این رسم را می توان به عقاید خاص شیعه مربوط به امام سوم خود و ماجرای صحرای کربلا تسری داد که در هر دو حکومت شیعه مذهب این رسم بر خلاف دربار خلفای سنی مذهب اجرا می شده است.(!)
در صفه میانی چندین عود سوز و چراغهای پایه دار، و در صفه بالایی در جلوی پادشاه دوازده کاسه پر از شکوفه های یاسمن قرار داشت. و فضای تالار را از بوی خوشی که از گل ها و عودها و چراغ ها برمی خاست آکنده بود. این دوازده کاسه را شاید بتوان با دوازده ترک کلاه قزلباشان صفوی تشابه معنایی داد و بتوان نوعی نگرش خاص آئینی از این که شمارش این کاسه ها و ترک های کلاه های آنان دوازده عدد بوده، قائل شد. که با تعداد دوازده امام در مذهب تشیع همسو بوده باشد.(!)
در بیرون در فضای جلوی تالار حیواناتی چون فیل، شتر، شیر، و ببر، پلنگ ، یوزپلنگ و حتی کرگدن و چندین اسب با زین و برگ زرنشان و گوهر نشان که ران و شکم آنها را رنگ های زرد، نارنجی، و سرخ آتشین رنگ آمیزی کرده بودند دیده می شد. و در کنار هر یک از این حیوانات که برخی را پای بسته و برخی را زنجیر بر گردن زده بودند نگهبانی در جامه سرخ ایستاده بود.(سانسون،۸۱:۱۳۴۶) « هیچ یک از این حیوانات سابق الذکر از حیث شکوه و جلال بقدر هیجده اسب بسیار عالی و زیبا که در این تالار بمعرض نمایش می گذارند جالب و خیره کننده نیست. هر یک از اسب ها بقدر یک خزانه پر از جواهر ارزش دارند زیرا رکاب های این اسب ها همه از طلاست ، دهنه ها و سینه بندها و قسمت های جلو و عقب زین ها نیز همه از طلاست و روی طلا مینا کاری کرده اند و بر روی آنها برلیان و یاقوت و انواع جواهرات قیمتی دیگر نشانده اند، همچنین روپوش های روی کفل اسب ها که بسیار بزرگ می باشند همه از طلاست و جواهرنشان است.»(همان:۸۲) برطبق گزارش شاردن برای تجلیل از مقام پادشاهی که به دربار ایران سفیر فرستاده بود، در جلوی تالار اسب هایی می بستند که زین و برگ آنها گوهرنشان و میخی که افسار اسب را بر آن بسته بودند و تخماقی که برای کوبیدن میخ بود و سطل آب جلوی اسب همه از زر بود و هر چه مقام آن پادشاه بالاتر بود بر شمار اسب ها افزوده می شد. (شاردن،۱۲۸۶،۳:۱۳۷۴) سانسون نیز ذکر می کند که حتی «زنجیرها و میخ هائی که این حیوانات را با آنها بسته اند نیز همه از طلاست و در مقابل هر یک از این حیوانات دو طشت طلا نیز قرار دارد که در یکی از آن ها غذای آن ها را می گذارند و در طشت طلای دیگر آب برای آنها می ریزند.»(سانسون،۸۱:۱۳۴۶)
این نوع از تجمل گرایی و ابراز آن شاید به نوعی حربه ای سیاسی برای قدرتمند جلوه دادن حکومت خود بوده باشد ، در انظار سایر دول. چرا که دربار صفویه همواره شاهد حضور گسترده سفرا از کشورهای گوناگون بوده است. و از طرفی هم نشان از وجود این قدرت اقتصادی در کشوری باشد که تا این حد توانسته از نظر اقتصادی نگاه خاص به جزئیات داشته باشد. در دوره های قبل برخی از حکومت ها که قدرت چندانی نداشتند دست به این ظاهر سازی ها می زدند اما در حد بسیار پائین تر و موقتی ، همانطور که در مورد یعقوب لیث صفاری و سپاه چماق داران طلائی و سیمین او شرح داده شد. اما آن قدرت و توان اقتصادی و سیاسی کجا و این نحوه تشریفات پرطمطراق دربار صفوی کجا! در واقع شاید این تجمل گرایی ابزاری برای نشان دادن و تجدید شکوه پادشاهی گذشتگان ایران بوده باشد.
مراسم تاج گذاری پادشاه صفوی و تشریفات بار
در دوره صفوی بار را با نام «مجلس» نیز می شناختند.
زصنعت بر در و دیوار ایوان به هر سو مجلس و بزمی نمایان. (قاضی احمد قمی،۸۶۲،۲:۱۳۶۳)
این بارها که با نام مجلس شناخته می شده است ، می توانسته از بارهای کم اهمیت تا بارهای اساسی تعبیر شود؛ «در این تالار بزرگ است که در روز اول بهار شاه مجلسی ترتیب می دهد و عده ای را بحضور می پذیرد».(سانسون،۷۴:۱۳۴۶) در اینجا سانسون از مراسم بار بعنوان مجلس در نوروز که از بارهای اصلی و مهم در تشریفات درباری محسوب می شده است سخن رانده است.
نحوه حضور شاه در این مجالس بدین شکل بوده است که ، پادشاه در انتهای تالار بزرگ بر روی قسمتی که کمی بالاتر از کف اتاق بود و دهلیزی طلائی رنگ آنرا احاطه کرده بود ، در میان صفه بالا چهار زانو و بدون کفش برروی تشکی برزمین می نشست که در واقع این وضع مودب ترین طریقه نشستن در ایران بوده است، و به پشتی تکیه می زد. او جامه ای بلند از دیبای زربفت بر تن و عمامه ای سفید مزین به الماس و مروارید و پرهای سیاه وسفید بر سر و خنجری از زر و گوهر نشان بر کمر داشته است.(کمپفر،۲۵۲:۱۳۶۰) در اینجا آنچه مهم جلوه می کند این است که شاه در مجلس بار بر تخت ننشسته است اما در مراسم تاج گذاری برروی تخت زرین می نشسته است. پس شاید بتوان اینطور نتیجه گرفت که تخت و تاج که از ملزومات مشروعیت حکومت ها محسوب می شده اند ، در روز تاج گذاری پادشاه جدید به منظور شناخت مردم و درباریان از پادشاه خود، از اهمّ ملزومات بوده است اما با گذر این مرحله دیگر بارها چه عام و چه خاص چندان نیازی به استفاده از آن نبوده است.
در کنار همه این مسائل آنچه که در این نوع مراسم تاج گذاری اهمیت شایانی داشت ، توجه خاص ایرانیان به طالع سعد و ساعت و زمان سعد می باشد. همان چیزی که در دوره مغول رواج داشت که حتی مراسم تاج گذاری را برای ساعت نحس و سعد به عقب می انداختند. (رشید الدین،۸۲۹،۲:۱۳۷۳) در این دوره هم گویا تسلط غالب بر این تفکر بوده و منجم باشی در درگاه و دربار صفوی جایگاه شامخی داشته است به نحوی که او ملزم بوده ساعت سعد و نحس را برای تاج گذاری مشخص کند. قاضی احمد قمی در زمان جلوس سلطان محمد بر تخت سلطنت ذکر می کند که:
«کسی کش رهبراست اقبال بی عیب رسد امداد او از عالم غیب
بود یارش چو تأیید الهی مهیا داردش اسباب شاهی
چون منجمان صادق و ستاره شناسان حاذق ، اختیار ساعت سعدی جهت نزول اجلال بر تخت سلطنت و اقبال نموده بودند ، شاه جمجاه در پنجشنبه ذی حجّه مذکوره به عظمت و شوکت هر چه تمامتر به دولتخانه مبارکه داخل شده بر تخت دولت و جای پدر سپهر منزلت قرار گرفتند».(قاضی احمد قمی،۶۶۱،۲:۱۳۶۳)
منجم باشی دربار پادشاهان صفوی با عناوینی چون « مقرب الخاقان ، بطلمیوس الزمانی، ملک المنجمین، میرزا فلان منجم» خطاب واقع می شدند.(انصاری مستوفی الممالک،۲۲۰:۱۳۸۵) علاوه برآن؛ این منصب جایگاه شامخی در دربار صفوی داشته است و گاهاً اتفاق می افتاده که شخصیتی که عهده دار این سمت بوده است بعنوان سفیر و ایلچی دولت به سفارت فرستاده می شده است. بطوری که در زمان شاه عباس وی در مورد قضیه خان احمد گیلانی ، منجم دربار خود جلال الدین محمد یزدی را به عنوان سفارت به گیلان فرستاد.(حالت،۲۲۵:۱۳۴۶)
کمپفر مراسم خاص که مربوط به منجمان می شد را با تفصیل بیشتری در مورد جلوس شاه سلیمان شرح داده است؛ «در این بین ستاره شناسان بر بام مسطح قصر بالا رفتند تا با وسائل خود فواصل ستاره ها را از یکدیگر اندازه بگیرند و تأثیر ممکن آنها را حساب کنند، در چنین مواردی ستاره شناسان مشغله بسیاری دارند زیرا فضلای ایران معتقدند که غیر از هفت سیاره مرئی هشت سیاره نامرئی دیگر هم هست که به آن اصطلاح ترکی «سکیزاولدوز»(هشت ستاره) می نامند. این ستاره ها به حال بشر مساعد نیستند و تقارن آنها نکبت و زیان می آورد هر دور آنها معمولا یک روز طول می کشد ، دور بعضی ها از این قدری بیشتر است . پس از گذشت نیم ساعت ستاره شناس به تالار فرود آمد و اعلام کرد که پس از سی دقیقه ساعت برای تاج گذاری سعد است».(کمپفر،۴۷:۱۳۶۰)
در واقع در ایران آن زمان هیچ پادشاهی بدون کسب اطلاع از منجم باشی نه می نشست نه بر می خاست و نه بر اسب می نشست و نه اصولا به کار دیگری دست می زد. این منصب گویا موروثی بوده و از پدر به پسر می رسیده وهمچنین تعداد منجمان دربار بسیار زیاد بوده است که نشان از ستایش خرافه آمیز ایرانیان از علم نجوم بوده است.(کمپفر،۱۰۲:۱۳۶۰) این توجه به ساعت سعد و نحس را می توان در مورد تاج گذاری شاه عباس اول به خوبی ملاحظه نمود. که منجم خاص دربار او ملا جلال منجم پیش گویی کرد که «آثار کواکب و قرانات علوی و سفلی دلالت بر افنای شاغل سریر سلطنت کند »و وی به شاه توصیه نمود که شاه بایستی چند روزی از سلطنت کناره گیری کند و شخصی را که «واجب القتل» است را به جای شاه بر سریر پادشاهی قرار دهند. و به این ترتیب عمل شد و یوسف نامی که گویا از فرقه «نقطویه» بود را به جای شاه عباس بر تخت نشاندند.(براون،بی تا،۲۱:۴)
این تعیین ساعت سعد و نحس مختص به مراسم تاج گذاری نبود بلکه شامل اموری دیگر نیز می شد. مینورسکی ذکر می کند که ؛«مشارلیه هر روزه بدستور اطباء دولتخانه حاضر می باشد که اگر پادشاه مقربان به جهت بنای امری، اختیار سفری، و رخت نو پوشیدن و بریدن، تحقیق ساعت سعد و فرمایند، عرض فرمایند».(مینورسکی،۲۰:۱۳۷۸) و همچنین برای تعیین سحر ماه رمضان و تعیین اول هر ماه و یا «و هرگاه منصبی یا خدمتی به احدی شفقت می شد منجم باشی حسب الفرمان به جهت پای بوس و دخل در آن شغل ساعت تعیین و عرض ، بعد از رخصت پادشاه در آن وقت آن شخص را اعلام نموده حاضر می ساختند. بعد از تفویض شغل و منصب به جهت مبارکی آن خدمت فاتحه می خواندند. و همچنین در تحویل و مولود فاتحه مختص او بود. و به جهت سایر امور نیز حسب المقرر تعیین ساعت کرده و به دستور وقت را به عرض می رسانید». (انصاری مستوفی الممالک،۲۲۰:۱۳۸۵)
بعد از تعیین ساعت سعد توسط منجم باشی، عملاً مراسم تاج گذاری شاهانه آغاز می گردید. پس از آن نوبت به عملکرد روحانیان و شخص شیخ الاسلام دربار می رسید. درباره عملکرد آن ها بایستی گفت که گویا جایگاه آن ها در دربار صفویه تعریف شده بود و آن ها نیز در همان چارچوب رفتار می نمودند. از جمله وظایف مهم درباری که مستقیماً با نظام باردهی پادشاهان در ارتباط بود و وظیفه آنان در روز تاج گذاری اهمیت شایانی داشت؛ گذاردن تاج پادشاهی بر سر پادشاه جدید بود.
« هنگام فرا رسیدن لحظه موعود شاه به علامتی با کلیه حضار از جا برخاست. فرستاده دیوان عالی نامه ای را که با خود آورده یود بیرون کشید، آنرا با کمال احترام بوسید و به عبارت دیگر آنرا به دهان و پیشانی نزدیک کرد، آنگاه آنرا تقدیم حضور پادشاه کرد. شاه با انگشت آنرا لمس کرد و مسترد داشت تا به صدای بلند قرائت شود. و همگان را آگاه کردند که شاه جدید به اتفاق آراء دیوان عالی به جانشینی پدر خود انتخاب شده است. پس از اینکه قرائت نامه پایان یافت شیخ الاسلام دست به کار انجام وظیفه شد. بدواً از قادر متعال برکت خواست بعد خدا را شکر گذاشت که ایران را از حلیه پادشاهی شایسته محروم نساخت و آنگاه کار واقعی تاجگذاری را آغاز کرد. در حین تلاوت آیات قرآن و سایر ادعیه شمشیر منحنی را در طرف چپ جانشین تاج و تخت استوار کرد و خنجر را در غلاف خود در طرف راست پادشاه فرو برد و تاج را از محفظه خود بیرون کشید و بر فرق پادشاه که تراشیده شده بود گذاشت. شاه که بدین گونه آراسته بود توسط شیخ الاسلام به نزدیک تخت زرین که در وسط تالار قرار داشت هدایت شد. شیخ الاسلام که روبروی شاه نشسته، زانو زده بود به خواندن اوراد و ادعیه ادامه داد و سرانجام با صدای بلند شاه را چنین دعا کرد؛ باشد که قدرت و سطوت شاهنشاه صفی که مورد مرحمت خاص خداوند است تا قاب قوسین برسد. در این موقع همه حضار کف زدند و به صدای بلند؛ انشاءالله گفتند و بدین طریق مراتب تحسین و تمجید خودرا بیان کردند. هنگامی که وظیفه شیخ الاسلام به پایان رسید خود را در مقابل تخت با صورت به زمین افکند زیرا در این کشور رسم است که به جای خاک پای شاه احترام کنند؛ تمام حاضرین از این سرمشق پیروی کردند و در حالی که زانو برزمین زده بودند مراتب تهنیت و شادباش خودرا عرضه داشتند و زمین را بوسه دادند».(کمپفر۴۸:۱۳۶۰)
دوره صفوی با آنکه با رویه ای مذهبی پا به عرصه نهاد اما گویا این رویه را چندان در امور درباری خود رعایت نمی نمودند و خصوصاً در دوره شاه عباس اول بیشتر به بهره مندی از موقعیت های بوجود آمده توجه داشتند. این امر را می توان در مورد اجازه ای که شاه عباس به هیئت فرقه اگوستین در مورد ساخت نمازخانه و خانه ای در خود شهر اصفهان؛ که در درواقع به نوعی سنت شکنی محسوب می شد که یک فرقه مذهبی بیگانه در خود شهر اصفهان و نه در جلفا اقدام به ساخت نمازخانه و خانه ای در آنجا بنماید؛ مشاهده نمود. (شاردن،۱۵۱۵،۴:۱۳۷۴) اما این امر چیزی از اهمیت علما و روحانیون در دربار آنها نمی کاست. چرا که آنها همواره مورد توجه و احترام وافر شاهان صفوی بودند اما اینگونه نبود که منویات آنان را بی چون و چرا انجام دهند؛ «سادات مزبور چهار برادر بودند میر صدرالدین محمّد- امیر نظام الدین احمد- و امیر قمرتادین – و میر ابوالحامد- و جد ایشان میر ابوالقاسم از سادات عالی شأن و جامع کمالات صوری و معنوی و در خدمت سلاطین معزّز و محترم بوده، اما ایشان در خدمت شاه جنت مکان به مدارج علیا ترقی نموده به مرتبه محرمیّت و عزت و اعتبار یافتند که هرگز در هیچ زمانی احدی در خدمت سلاطین عشر عشیر آن قرب و منزلت اختیار و اقتدار نیافته و هر روز تفقدی و هر روز هفته انعامی و احسان درباره ایشان به ظهور می آمد و….». (اسکندربیگ منشی، ۲۲۸،۱:۱۳۷۷)
اما این بدان معنی نیست که تمام شئونات دینی در امور دربار رعایت شود و یا اینکه روحانیون و اندیشه پشت سر آنان دخیل در امور درباری باشد بلکه گویا حدود و ثغور رفتار این طیف از درباریان مشخص و معین بود و در حیطه وظایف خود حرکت می نمودند. و حق نداشتند بیشتر از آنچه که به آنها داده می شد مطالبه ای داشته باشند و دخالتی نمایند. چرا که اینکار با برخورد از سوی قدرت حاکمه پاسخ داده می شد. و این شاه و قدرت وی بود که توان تشخیص داشت.
«سادات مذکور قدر این مراتب و منزلت ندانسته حفظ دولت خود نتوانستند کرد و به بی عقلی مهم خود را به زبان آوردند زیرا که در امور دیوانی بی وقوف بودند و از راه و رسم عالی چیزی نداشتند اراده های دور از کار می نمودند. رفته رفته ارادت مخالفت ایشان موجب غبار خاطر اشرف گردید. چنانکه می خواستند تغییر و تبدیل در مهمات کارخانه سلطنت مثل تعیین وکیل و وزیر و صدور و غیره نمایند قاضی جهان وزیر که مبادی حال مربی ایشان بود از بی جوهری ایشان ورق برگردانید به دلایل معقوله به تدریج ایشان را از نظر اعتبار آن حضرت انداخت و حکم شد که در خانه خود مقیم بوده تا نطلبند من بعد به درگاه معلی نیایند. از سیورغالات که ایشان شفقت شده بود برقرار بود. غرض از ایراد این حکایت حُسن اعتقاد آن حضرتست که درباره این طبقه جلیله به چه مثابه ای بوده و چون در این دودمان ولایت نشان منصب صدارت که عبارت از تقدیم سادات و ارباب غنایم و تکفل مهمات ایشان و ضبط اوقاف و رسانیدن وجوه بر معارف شرعیه است بجز سادات عظیم القدر فاضل پرهیزگار به دیگری تفویض نمی یابد در زمان حضرت شاه جنت مکان از زمره این طبقه جلی الشأن دو نفر منصب عالی صدارت یافتند».(اسکندر بیگ منشی،۲۲۹،۱:۱۳۷۷)
برای همین است که شاهد هستیم بسیاری از شئونات مذهبی در دربار و بارهای شاهانه رعایت نمی شد و علی رغم وجود روحانیون و سادات و علما در این بارها آنها تنها موظف بودند در حیطه وظایف خود عمل کنند و به سایر امور دخالتی نداشته باشند. در همین رابطه شاردن ذکر می کند که؛«وقتی شراب به مجلس می آوردند پیشوایان روحانیون از مجلس بیرون می روند زیرا در مذهب اسلام باده نوشی حرام است، و حضور در مجلس می گساری گناه دارد حتی همین که نوای موسیقی برمی خیزد از مجلس خارج می شوند، زیرا شنیدنِ موسیقی نیز در کیش اسلام منع شده است. سقایت به عهده یکی از نژاده جوانان یا یکی از ویرایش | حذف نوجوان می باشد، و ساقی جام شراب را به دست کسی می دهد که شاه فرماید. پس از آن که به اشارت معظم له به همه شراب داد…».(شاردن،۱۲۸۹،۳:۱۳۷۷)
بعد از آن که شیخ الاسلام وظیفه خود را تمام نمود، پادشاه بر روی تخت زرین می نشست و تاج بر سر می گذاشت و در کنار تخت او نیز چند تخت کوتاهتر برای نشستن بزرگان می نهادند.
طهماسپ شاه عالم کز نصرت الهی جا بعد شاه غازی بر تخت زر گرفتی
جای پدر گرفتی کردی جهان مسخّر تاریخ سلطنت شد جای پدر گرفتی
ستاندند شهزادگان سپاه چو شاهان شطرنج در پیش گاه
صدور خردور در آن انجمن نشستند چون گل بصدر چمن.
(روملو،۱۸۵:۱۳۴۲)
بعد از تاج گذاری شاه جدید برای تهنیت به شاه می رفتند؛«قبل از همه شاهزادگان آمدند تا شاه جدید راتهنیت بگویند؛ پس ازآن روحانیون – سادات، علما و مجتهدان- فرا رسیدند».(هینس،۸۵:۱۳۷۱) بعد از این گروه نوبت به « امرا و اعیان در آن مجلس خلد سان در آمده به تهنیت جلوس سلطنت زبان به شکر و ثنا گشوده. پس از آن عامه افراد برایا و سایر عجزه و رعایا در پیش ایوان از شمیم قلب و جان دست نیاز به دعا برداشته این نغمه می سرایند؛
یارب تو مرا این سایه یزدانی را می دار نگه بهر جهانبانی را
واندر کنف عاطفت خویشش دار این حامی حوزه مسلمانی را
هر ظلم و تعدی که از ظلمه برعجزه رسیده بود حکم به پرستش آن ناقد گشت رعایا در ظلمات ظلم به سرچشمه حیات رسیدند و خلایق در مهد امن و امان آرمیدند. خدیوجم آیین عالم مدار برآراست از عدل و داد آن دیار….».(قاضی احمدقمی،۸۶۲،۲:۱۳۶۳)
بعد از نشستن پادشاه بر تخت در پشت وی بیش از بیست خواجه سیاه و سفید در یک نیم دایره آماده خدمت ایستاده بودند و هر یک از آنها وظیفه ای بعهده داشتند. یکی خنجر پادشاه را، یکی تفنگ او، و یکی ترکش، یکی کمان و یکی کفش او را در دست داشت. بجز این افراد، شش جوان گرجی زیبا با موی بلند و جامه بلند و جامه فاخر هر یک به وظیفه ای ، قلیان در دست یا،سِلفدان در دست ایستاده بودند و یا عود دانها را مواظبت می کردند و از میان آنها یکی با بادبزنی از موی سفید اسب ، پادشاه را آهسته باد می زد. یکی از ویرایش | حذف سفید که مقامی برتر از دیگران داشت در جعبه ای که از شانه خود آویخته بود انواع دستمال ها و مواد مخدر داشت و در نزدیکی پادشاه می ایستاد.(کمپفر،۲۵۳:۱۳۶۰ ،سانسون،۸۴:۱۳۴۶) این خواجه لقب «مهتر» داشت و در سفرها نیز همراه پادشاه بود و مأمور حمل دستمال و شانه و مقراض و ناخن گیر و ارّه و سوهان و از این قبیل اشیاء آرایشی پادشاه بود و جعبه او را «هزار پیشه» می گفتند.(انصاری مستوفی الممالک،۲۱۲:۱۳۸۵)

و میزان عرضه مسکن () تابعی از قیمت مسکن (p_h) و بردار متغیرهای مؤثر بر عرضه­ی مسکن می­باشد.
(۳-۸)

میزان تقاضای مسکن () را تابعی از p_h: قیمت مسکن، m: حجم پول، p: شاخص تورم، I_l: نرخ بهره بلندمدت، ps: شاخص قیمت سهام و pop: جمعیت قرار می­دهیم.
(۳-۹)
و میزان عرضه مسکن () را تابعی از p_h: قیمت مسکن، y: تولید ناخالص داخلی، I_s: نرخ بهره کوتاه مدت در نظر می­گیریم.
(۳-۱۰)

با مساوی قرار دادن عرضه و تقاضا قیمت تعادلی به دست می ­آید:
(۳-۱۱)

(۳-۱۳)
(۳-۱۲)

قیمت مسکن به نقدینگی (m) بستگی دارد و یکی از اهداف این مطالعه مشخص کردن علامت و میزان این وابستگی است. متغیرها را به شکل لگاریتمی تخمین می­زنیم، با این کار می­توانیم ضرایب را به عنوان کشش تفسیر کنیم. بر این اساس مدل تجربی در چارچوب یاد شده بر اساس معادله زیر طراحی شده است:

(۳-۱۴)
که در آن:
Log (hpi): لگاریتم شاخص قیمت واقعی مسکن، Log (y): تولید ناخالص داخلی واقعی به میلیارد دلار، Log (m): لگاریتم نقدینگی واقعی به میلیارد دلار، Log (p): لگاریتم شاخص تورم به درصد، Log (I_l): لگاریتم نرخ بهره بلندمدت به درصد، Log (I_s): لگاریتم نرخ بهره کوتاه­مدت به درصد، Log (ps): لگاریتم شاخص قیمت سهام وLog (pop): لگاریتم جمعیت به میلیون نفر می­باشد.
در مدل مورد بررسی i نشان‌دهنده مقاطع (کشورها) و t نمایانگر زمان می‌باشد.
بر اساس مبانی نظری مطرح شده در فصل دوم انتظار می­رود که نقدینگی و تورم و جمعیت اثر مثبت، نرخ بهره بلندمدت اثر منفی، تولید ناخالص داخلی، نرخ بهره کوتاه­مدت و شاخص قیمت سهام می­توانند اثر مثبت یا منفی داشته باشند.
در بخش دوم کشورهای مورد مطالعه را به دو گروه تقسیم می­کنیم، گروه اول کشورهایی که فاقد درآمدهای نفتی می­باشند و گروه دوم کشورهایی که دارای درآمدهای نفتی می­باشند، و تحت این شرایط به بررسی اثر درآمدهای نفتی بر قیمت مسکن و تاثیری که بر ضریب نقدینگی می­ گذارد می­پردازیم. مدلی که برای این دو گروه تخمین زده می­ شود به شرح زیر است:

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

(۳-۱۵)
Log(oil): لگاریتم قیمت نفت به دلار می­باشد.
۳-۶-۲- توضیح داده ­های آماری
توضیح متغیرهای موجود در مدل و منبع آماری آنها به شرح زیر است:
۱- شاخص قیمت مسکن (hpi)^[84]: معیاری برای برای اندازه‌گیری تغییرات قیمت است زیرا به خوبی قیمت فروش مجدد یک واحد مسکونی مشابه را بیان می‌کند. اولین و مهمترین کانال ارتباطی بخش مسکن و سایر بخش­های اقتصادی از طریق اثر نوسان­های قیمت مسکن می­باشد که به عنوان منبع اصلی نوسان ثروت مسکن تلقی می­ شود. تغییر قیمت مسکن به دلیل تغییر عوامل مؤثر بر عرضه یا تقاضای مسکن صورت می­گیرد. آمار مربوط به قیمت مسکن در برخی از کشورها از بانک مرکزی و مرکز آمار کشورهای مورد مطالعه استخراج شده و در اکثر کشورها به علت فقدان این آمار در سایت­های آماری از محققان این کشورها بدست آمده است.
۲- تولید ناخالص داخلی واقعی (y): در میان شاخص­ های اقتصاد کلان، تولید ناخالص داخلی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است زیرا نه تنها بعنوان مهمترین شاخص عملکرد اقتصادی در تجزیه و تحلیل­ها و ارزیابی­ها مورد استفاده قرار می­گیرد، بلکه بسیاری از دیگر اقلام اقتصاد در محاسبه و برآورد آن محسوب می­گردند. افزایش رشد GDP قیمت­های حقیقی مسکن را افزایش می­دهد. شکوفایی مسکن همراه با دوره رشد بالای GDP و کاهش قیمت آن با رکود همراه است.^[۸۵] داده ­های مربوط به تولید ناخالص داخلی از گزارش­های آماری OECD^[86] و بانک مرکزی ایران استخراج شده است.
۳- نقدینگی (m): نقدینگی مجموع پول و شبه پول است. رشد گسترده پول مبتنی بر شوک­های نقدینگی (مازاد پول یا اعتبار که سازگار با ثبات قیمت در بلندمدت نباشد را شوک نقدینگی می­گویند)، یکی از عوامل تحریک­کننده قیمت مسکن در حوادث ترقی قیمت است که به نوسان­های قیمت مسکن و بی­ثباتی مالی منجر می شود. داده ­های مربوط به نقدینگی از گزارش­های آماری OECD و بانک مرکزی ایران استخراج شده است.
۴- نرخ تورم (p): بطور کلی مازاد تقاضای کل نسبت به عرضه موجب افزایش سطح عمومی قیمت­ها می­گردد، اما به افزایش سطح قیمت­ها تنها در صورتی که مداوم و خودافزا بوده و دارای حافظه طولانی مدت باشد، تورم اطلاق می­گردد. این شاخص معیار سنجش تغییرات قیمت سبد ثابت و معینی از کالاها و خدماتی است که توسط خانوارها به مصرف می­رسد و وسیله­ای برای اندازه ­گیری سطح عمومی قیمت­ها در بازار خرده­فروشی است. در کشورهایی که قیمت مسکن در آنها بسیار بالاست، بانک مرکزی با چالش­های فشار تورم مواجهند و همزمان به دنبال حداقل رساندن این افزایش هستند. بی­ثباتی تورم نه­تنها موجب خدشه­دارشدن اعتبار سیاست­گذاران کلان اقتصادی به ویژه بانک مرکزی می­ شود بلکه تداوم آن می ­تواند موارد حاد بی­ثباتی سیاسی کشور را نیز موجب گردد.^[۸۷] در ایران تورم نسبتاً بالا موجب می­ شود خانوارها به منظور حفظ قدرت خرید در بخش مسکن سرمایه ­گذاری نمایند زیرا این بخش از ریسک و بازدهی مناسب بلندمدت در مقایسه با سایر دارایی­ ها برخوردار است. برای شاخص تورم از شاخص تعدیل کننده GDP^[88] استفاده شده است که برای کشورهای OECD از گزارش­های آماری OECD و برای ایران از بانک مرکزی استخراج شده است.
۵- نرخ بهره بلندمدت (I_l): نرخ بهره بعنوان عامل مالی در بنیادهای اقتصادی نقش کلیدی دارد. نرخ بهره یکی از عوامل مهم تعیین کننده قیمت مسکن است و شواهد تجربی نیز این ارتباط را تأیید می­ کند. کاهش نرخ بهره به افزایش قیمت مسکن منجر می­ شود. اجماع نظر وجود دارد که یکی از عوامل مهم تعیین کننده افزایش قیمت­های مسکن در بسیاری از کشورها در چند سال گذشته، کاهش در نرخ­های بهره در رکود اقتصادی اخیر است.^[۸۹] مطابق تئوری نرخ بهره واقعی پایین­تر باید قیمت مسکن را افزایش دهد.^[۹۰] از نرخ بهره اوراق قرضه ۱۰ ساله دولتی به عنوان شاخص نرخ بهره بلندمدت استفاده شده است و منبع داده ­ها گزارش­های آماری OECD و بانک مرکزی ایران می­باشد.
۶- نرخ بهره کوتاه مدت (I_S): نرخ بهره سپرده شش ماهه به عنوان شاخصی برای نرخ بهره کوتاه­مدت در نظر گرفته شده است و منبع آن گزارش­های آماری OECD، UNDATA و بانک مرکزی ایران می­باشد.
۷- شاخص کل قیمت سهام (ps): بازار اوراق بهادار به عنوان بازاری جایگزین، جهت جذب سپرده­های بانک­ها به عنوان منبعی مهم در جهت تجهیز اعتبارات بانکی مطرح می­باشد و هر گونه رکود و رونق در این بازار به شدت با چند دوره وقفه، بازار مسکن و اعتبارات مسکن را تحت تأثیر قرار می­دهد. از این­رو آگاهی داشتن از دوره­ های رونق و رکود بازار سهام می ­تواند تصمیم ­گیری در حوزه تقاضای مسکن و اعتبارات مسکن را تحت تأثیر قرار دهد. داده ­های این متغیر از گزارش­های آماری OECD و WDI استخراج شده است.
۸- جمعیت (pop): تقاضا برای سرپناه و هر کالای دیگر با تولد جامعه بشری ایجاد شده و همراه با افزایش جمعیت تشدید می‌گردد. تقاضای مسکن همراه با تشکیل تمدن بشری و شکل­ گیری جوامع مدنی بوجود آمد و توسعه پیدا کرد. با تشکیل زندگی اجتماعی انسان، تقاضای مسکن ایجاد گردید و با افزایش طبیعی جمعیت رشد یافت. تفکیک خانوارهای دسته­جمعی، تغییرات در تقاضای مسکن ناشی از تغییر بعد خانوار، نیاز به استفاده از مسکن با کیفیت بهتر، تغییرات جمعیتی و مهاجرت خانوارها و نیاز به مسکن برای خانوارهای تازه تشکیل شده منابع مهم ایجاد تقاضای مسکن بوده است. جمعیت ۶۴-۱۵ به عنوان معیار جمعیت استفاده شده است و منبع داده ­ها گزارش­های آماری OECD و WDI می­باشد.
۹- قیمت نفت (oil): وقتی درآمدهای نفتی افزایش می­یابد، قیمت کالاهای قابل تجارت کاهش و قیمت کالاهای غیر قابل تجارت افزایش می­یابد. افزایش ارزش پول ملی و ارزان شدن کالاهای وارداتی در مجموع موجب کاهش قیمت کالاهای قابل تجارت می­ شود، در مقابل کالاهای قیمت غیر قابل تجارت مانند زمین و مسکن افزایش می­یابد و منابع از بخش قابل تجارت به بخش غیر قابل تجارت منتقل می­ شود. در کشورهای نفت­خیز این اثر بسیار مهم است. داده ­های نفت از بولتن ^[۹۱]OPEC استخراج شده است.
۳-۷- تحلیل روند متغیرها
در ادامه سعی بر آن است تا روند تحوّلات متغیرهایی چون شاخص قیمت مسکن، نقدینگی، نرخ بهره، تولید ناخالص داخلی و قیمت نفت کشورهای OECD و ایران مورد بررسی قرار گیرد، تا با شناختی بیشتر به تخمین مدل در فصل آینده بپردازیم.
۳-۷-۱- شاخص قیمت مسکن
قیمت واقعی مسکن در اقتصادهای صنعتی، افزایش و کاهش­های ممتدی را طی ۳۵ سال گذشته تجربه کرده است. متوسط قیمت واقعی مسکن در ۲۱ کشور افزایش­های طولانی به دنبال کاهش­های طولانی را نشان می­دهد و اکثر کشورها در چند سال گذشته افزایش سریع قیمت مسکن را تجربه کرده ­اند. خطوط عمودی در پیوست شماره (۲)، (صفحه ۱۴۳)، نقاط اوج قیمت را برای هر کشور نشان می­ دهند. برای تمامی کشورهای مورد بررسی، چهل نقطه اوج شناسایی شده است، در هر کشور حداقل یک اوج و در برخی از کشورها سه اوج طی سال­های ۲۰۰۹-۱۹۸۰ وجود دارد. به طور متوسط قیمت واقعی مسکن در حدود ۲۸% پنج سال قبل از یک اوج افزایش یافته و ۲۲% پنج سال بعد از یک اوج کاهش یافته است. در ژاپن قیمت واقعی مسکن از سال ۱۹۹۱ روند کاهشی داشته است. داده ­های قیمت چندین کشور روند رو به­ رشد دارند، از دهه ۱۹۸۰ انتظار می­رود روند مثبت در قیمت واقعی مسکن در کشورهایی با رشد جمعیت ملاحظه شود. رشد جمعیت چگالی موجودی مسکن را افزایش می­دهد و این اثر با روند رو به رشد شهرگرایی در اکثر کشورها تشدید می­ شود. با افزایش چگالی، مسکن نسبتا کمیاب می­ شود و قیمت نسبی آن افزایش می­یابد.

نمودار ۳-۱: قیمت واقعی مسکن در کشورهای منتخب
در طی بسیاری از نوسان­های قیمت مسکن قبل از ۱۹۸۵، بانک­های مرکزی جهت مهار و کنترل تورم، اثرات شوک­های نفتی و نرخ ارز را نسبت به قیمت مسکن با دقت بیشتری مورد توجه قرار داده­اند. همچنین در مدت نوسان قیمت در اواخر دهه ۱۹۸۰ و اوایل ۱۹۹۰ در ژاپن، استرالیا، سوئد و انگلستان به نرخ ارز و تورم به عنوان مهم­ترین اهداف سیاست پولی اهمیت داده شد. در اواسط دهه ۱۹۸۰ تا اواخر این دهه، بانک مرکزی ژاپن و انگلستان نرخ بهره را برای محدود کردن افزایش نرخ ارز، کاهش دادند و استرالیا نیز از افزایش نرخ ارز به منظور کنترل افزایش کسری حساب جاری جلوگیری بعمل آورد. در سوئد و انگلستان بعد از اکتبر ۱۹۹۰، سیاست پولی برای حفظ قیمت نرخ ارز استفاده شد. در سایر دوره­ها، بانک­ مرکزی کشورها به تورم اهمیت بیشتری دادند و سیاست پولی انقباضی اجرا کردند تا از تورمی که پیرامون نقاط اوج قیمت مسکن افزایش می­یابد، جلوگیری کنند. در اکثر این کشورها سیاست پولی در سال­های قبل از اوج قیمت مسکن انبساطی بوده، در دوره نزدیک اوج انقباضی شده و سپس در سال­های بعد از اوج رها شده است.
تغییرات در قیمت مسکن به نظر می­رسد به طور مثبتی در بین کشورها همبسته است. عوامل و متغیرهای جهانی (مانند نرخ­های بهره پایین و سیکل­های تجاری جهانی) در تعیین سیکل­های قیمت مسکن مهم هستند^[۹۲](آهیرن، آمر، دویل، کل، مارتین، ۲۰۰۵).
۳-۷-۲- نقدینگی
نقدینگی در دوره مطالعه از رشد قابل ملاحظه­ای برخوردار بوده که به اعتقاد برخی کارشناسان عامل مهمی در تشویق تقاضای مسکن تلقی می­ شود. در این زمینه به جریان انداختن حجم پول متناسب با نیاز واقعی جامعه و برقراری حجم نقدینگی به مقدار و به صورت مطلوب از اهمیت خاصی برخوردار می­باشد. در واقع یکی از سیاست­های مهم بانک مرکزی در هر کشوری، تنظیم سیاست پولی و به عنوان یکی از مولفه­های اساسی این سیاست تنظیم حجم نقدینگی است. با تنظیم حجم نقدینگی در سطح بهینه است که کشور به سمت اهداف کلان اقتصادی همچون حمایت از رشد تولید داخلی، ایجاد شغل و کنترل تورم هدایت می­ شود. مهمترین تئوری از رابطه مثبت بین نقدینگی و قیمت­های دارایی، تئوری پول­گرایان می­باشد (آدالید و دتکن^[۹۳] ،۲۰۰۷).

نمودار ۳-۲: حجم نقدینگی واقعی در کشورهای منتخب
نمودار (۳-۲) روند نقدینگی واقعی را در دوره مورد مطالعه (۲۰۰۹-۱۹۸۰) نشان می­دهد. همانگونه که ملاحظه می­ شود، نقدینگی واقعی نیز روند فزاینده­ای داشته است و در بسیاری از مطالعات صورت گرفته به اهمیت اثرگذاری متغیرهای سیاست پولی و نقدینگی بر قیمت مسکن تاکید شده است.
علت عمده روند افزایشی نقدینگی آزادسازی و مقررات­زدایی­های مالی دهه­های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ بوده است. عموماً اقتصادهای بزرگ به بحران­های مالی بعد از دهه ۸۰ با اجرای سیاست پولی انبساطی واکنش نشان داده­اند. سقوط سهام شرکت­های اینترنتی امریکا در سال ۲۰۰۰ سبب شد که سطح سرمایه ­گذاری در کسب و کار به سرعت کاهش یابد. برای مقابله با این شرایط فدرال رزرو سیاست کاهش نرخ بهره را اتخاذ کرد و از سال ۲۰۰۱ مرتباً آن را کاهش داد و از ۲۵/۶ درصد به حدود یک درصد رساند تا زمینه رشد اقتصادی فراهم شود. همین امر موجب شد که بسیاری از مؤسسات مالی حجم عظیمی وام از بانک­ها و مؤسسات مالی دریافت کردند و حجم نقدینگی موجود به شدت افزایش یافت. با شروع رکود در اواخر ۲۰۰۷، مؤسسات درباره توانایی بازپرداخت وام­گیرندگان حساس­تر و محتاط­تر شدند. این بسته شدن اعتبارات، سیستم مالی جهانی را به سمت پرتگاه کشاند. در نتیجه فدرال رزرو امریکا، بانک مرکزی اروپا و سایر بانک­های مرکزی، در کل ۵/۲ تریلیون دلار نقدینگی به بازارهای اعتباری تزریق کردند که بزرگترین اقدام مالی در کل تاریخ بوده است (آلتمن، ۲۰۰۹).^[۹۴]
۳-۷-۳- روند قیمت مسکن و نقدینگی در ایران

با توجه به آنچه ذکر شد فرضیه­”بحران مالی بر تجارت دوجانبه خدمات در کشورهای عمده شریک تجاری ایران در بخش خدمات اثرگذار است”، برمبنای نتایج پذیرفته نمی شود.
۵-۳-۲-آزمون فرضیه دوم:
بحران مالی جریان دو جانبه تجارت خدمات گردشگری در کشورهای عمده شریک تجاری ایران در بخش خدمات را تحت تاثیر قرار می­دهد.
عوامل اثرگذار بر تجارت دوجانبه خدمات گردشگری شامل درآمد سرانه دو کشور شریک تجاری، تغییرات نرخ ارز، فاصله، شاخص بحران مالی و یا تغییرات آن است. نتایج برآورد الگوی (۴-۳) بیان می­ کند که درآمد سرانه در کشورهای مبدا گردشگری هر چه بیشتر شود واردات خدمات گردشگری این کشورها بیشتر می­ شود. کشش درآمد سرانه کشور مبدا بیشتر از کشش درآمد سرانه کشور مقصد است و نشان می­دهد که افزایش درآمد سرانه کشورها باعث افزایش تجارت دوجانبه بین شرکای تجاری می­ شود.
تغییرات نرخ ارز نیز به علت ایجاد نااطمینانی در بازار و فضای مبادله موجب کاهش تجارت می­ شود. همین طور که در قسمت قبل اشاره شد در زمان بحران مالی معمولا نرخ ارز افزایش می­یابد و این موضوع برای دو کشورهای مبدا و مقصد صادق است. افزایش نرخ ارز در کشور مبدا باعث بی ارزش شدن پول این کشور می­ شود و هزینه سفر را افزایش می­دهد و تجارت کاهش می­یابد. از طرفی افزایش نرخ ارز در کشور مقصد به معنای ارزان شدن خدمات این کشور است و باعث ارزان­تر شدن این کشور برای سفر می­ شود بنابراین حجم تجارت افزایش می­یابد. اما این افزایش نرخ ارز به علت واگرایی­های مالی موجود بین کشورهای مورد بررسی در این پژوهش اثر منفی بر حجم تجارت دارد. همچنین در شرایط بحران مالی پیش شرط­های اقتصادی لزوما صادق نیست. بنابر دو مورد عدم همگرایی و شرایط بحران مالی اثر منفی افزایش نرخ ارز بر تجارت دوجانبه برای کشورهای مبدا و مقصد وجود دارد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

عامل دیگر که بر حجم تجارت موثر است فاصله می­باشد که در هر شرایطی اثر منفی بر حجم تجارت دارد. با افزایش فاصله بین مبدا و مقصد گردشگری هزینه­ های سفر و استفاده از خدمات گردشگری افزایش می­یابد و کاهش تجارت دوجانبه بین این دو شریک تجاری را باعث می­ شود.
با توجه به آنچه ذکر شد فرضیه­ “بحران مالی جریان دو جانبه تجارت خدمات گردشگری در کشورهای عمده شریک تجاری ایران در بخش خدمات را تحت تاثیر قرار می­دهد”، بر مبنای نتایج پذیرفته می شود.
۵-۴- پیشنهاد­ها و توصیه­های سیاستی
از آنجایی که بخش خدمات و گردشگری در ایجاد اشتغال و جریان­های تجاری نقش قابل توجه­ای دارند؛ شتاب دادن به بهبود از کاهش­های رخ داده در تقاضا و تجارت این بخش­ها از اولین مسائل کلیدی در حداقل کردن فشار گردشگری در رابطه با بازار کار به شمار می­رود. بنابراین شالوده گردشگری باید به دقت بررسی شود تا بر موانع رشد قلبه کند. از این رو، به منظور ارتقای بازگشت از بحران و بهبود، مجموعه ­ای از توصیه­ها ارائه می­ شود:

1. 1. با توجه به اینکه تجارت دوجانبه خدمات ایران و عمده شرکای تجاریش از بحران مالی تاثیر نمی پذیرد بنابراین تمرکز و سرمایه گذاری بیشتر برروی بخش خدمات، می­توان مشکلات ناشی از بحران های مالی و تغییرات شرایط مالی را پوشش داد.

1. 1. در زمان بحران مالی فاصله جغرافیایی می تواند برای یک قطب گردشگری به عنوان مزیت نسبی باشد. بنابراین در زمان بحران مالی نیاز به برنامه های منسجم­تر گردشگری و تبلیغات موثرتر است.

1. 1. تحلیل­های کلان اقتصادی و مطالعات موردی به وضوح نشان داده­اند که اتکا بر اقتصادهای پیشرفته با کاهش سفرهای گردشگری بین المللی در ارتباط است. از این رو، تنوعی در بازارهای منبع بین المللی می ­تواند به ارتقای بازگشت بحران از مسیر کمک کند.

۵-۵-پیشنهاد برای پژوهش­های آتی:
برای تکمیل مطالعه­ صورت گرفته در این پژوهش، چند پیشنهاد برای مطالعاتی که در آینده صورت خواهد گرفت مطرح می­ شود.

1. 1. اثر بحران مالی بر سهم تجارت دوجانبه خدمات از کل تجارت دوجانبه بین شرکای تجاری بررسی شود.

1. 1. میزان اثرگذاری بحران بر حجم تجارت دوجانبه در دو بخش خدمات و کالا مقایسه شود .

1. 1. اثر بحران مالی بر سهم تجارت دوجانبه خدمات گردشگری از کل تجارت دوجانبه خدمات بین شرکای تجاری مطرح شده در این پژوهش بررسی شود.

1. 1. میزان اثرگذاری بحران بر خدمات گردشگری در کشورهای پیشرفته و کشورهای در حال توسعه مقایسه شود.

1. 1. با توجه به کمبود اطلاعات و فقدان پایگاه داده در رابطه با گردشگری پیشنهاد می شود تا مطالعه ای به گردآوری اطلاعات در این زمینه اختصاص یابد و با توجه به اهمیت گردشگری و نقش آن در رشد و توسعه اقتصادی کشورها و ضرورت مطالعه در این زمینه لازم است تا اطلاعات غیر متمرکز در زمینه گردشگری را در پایگاهی به صورت متمرکز فراهم آید.

پیوست:
پیوست فصل سوم: مباحثی پیرامون رهیافت داده ­های تابلویی:
با توجه به این که الگوی جاذبه با داده‌های مقطعی در طی یک دوره زمانی تخمین زده می‌شود بنابراین باید از رویکرد داده‌های ترکیبی یا پانل دیتا استفاده نمود. به طورکلی داده‌های ترکیبی را به دو روش پول یا پنل می‌توان تخمین زد. روش پنل دیتا، در حقیقت پولینگ کردن مشاهدات روی داده ­های مقطعی در طول چندین دوره­ زمانی است و استفاده از این روش نسبت به الگو­های مقطعی و ترکیبی(پولینگ) دارای دو منفعت عمده است؛ نخست آنکه، به محقق این امکان را می­دهد تا ارتباط میان متغیرها را در طول زمان در نظر گرفته و به بررسی آن­ها بپردازد. دوم، توانایی این روش در کنترل انفرادی مربوط به هر یک از جفت شرکای تجاری است که قابل مشاهده و اندازه ­گیری نیستند. باید توجه داشت زمانی که این اثرات با متغیرهای توضیحی و متغیر وابسته مرتبط هستند، حذف آن منجر به پیدایش اریب در روشOLS خواهد شد.
داده‌های تابلویی روش مناسبتری نسبت به روش پولد برای تخمین الگوی جاذبه است (اکبری دهباغی، ۱۳۸۵). یکی از روش‌های غلبه بر ناهمگنی شرکای تجاری، در الگوی جاذبه استفاده از روش داده‌های تابلویی است که برای شرکای تجاری عرض از مبدا مشخص در نظر می‌گیرد. این روش در حقیقت ترکیب کردن مشاهدات روی داده‌های مقطعی در طی چندین دوره زمانی است..
در داده ­های تابلویی، واحدهای مقطعی یکسان ( برای مثال، خانوار، بنگاه،کشور یا ایالت) طی زمان، بررسی و سنجش می‌شوند. داده ­های تابلویی دارای ابعاد فضائی (مکانی) و زمانی‌اند و به حرکت واحد­های مقطعی طی زمان اشاره می‌کنند (گجراتی،۲۰۰۴). به طور کلی داده‌های پانل دارای ویژگی‌های خوبی می‌باشند که، همین ویژگی‌های مناسب، عاملی شده است تا در پژوهش­های زیادی از آن برای تخمیین الگوی سنجی استفاده شود. که در زیر به شماری از آنها اشاره می‌شود:
۱- کنترل ناهمگنی فردی: در واقع ایده اصلی الگو‌های داده‌ها تابلویی این است که افراد، بنگاه‌ها و استان‌ها و غیره از نظر رفتاری همگن نیستند. الگوهای سری زمانی به تنهایی و نیز داده‌های مقطعی به تنهایی نمی‌توانند این ناهمگنی‌ها را الگو‌سازی کنند، در نتیجه تخمین زن‌ها حاصل از آن­ها تورش‌دار می‌شود.
۲- حل مشکل کوتاه بودن دوره زمانی داده‌ها، در پژوهش­هایی که دوره زمانی پژوهش کوتاه است با ادغام داده‌های سری زمانی با داده‌های مقطعی، می‌توان مشکل کم بودن اطلاعات را حل می‌کند.
۳- داده‌های پانل با حجم زیاد، باعث هم خطی کم در میان متغیرها، و ایجاد درجه آزادی و کارایی بیشتر می‌شود.
۴ – داده‌های پانلی امکان طراحی الگوهای رفتاری پیچیده­تری را فراهم می­ کنند.
۵ – داده‌های پانلی امکان بیشتری را برای شناسایی و اندازه ­گیری اثراتی فراهم می­ کنند که با اتکای صرف به آمارهای مقطعی یا سری زمانی به سادگی قابل شناسایی نیستند.
به طور کلی در داده‌های ترکیبی سه نوع متغیر حذف شده وجود دارد که خود را در عرض از مبدا‌ها نشان می‌دهد و بسته به این که الگوی پژوهش با کدام یک سازگاری بیشتری دارد، تخمین براساس آن انجام می‌گیرد.
الف – متغیرهایی که در طول واحدهای انفرادی ثابتند ولی در طول زمان تغییر می‌کنند (اثرات بین گروهی).
تخمین بین گروهی از اختلاف بین کشورها بهره برداری می‌کند، اما از هرگونه اطلاعاتی در درون کشورها صرف‌نظر می‌کند و به عبارتی این نوع تخمین‌ها، رگرسیون روی میانگین است و معمولا برای تخمین ضرایب بلند‌مدت از این روش استفاه می‌شود (نصیری،۱۳۹۰).
ب – اثرات انفرادی که در طول زمان ثابتند ولی در بین واحد‌های انفرادی تغیر می‌کنند (اثرات ثابت).
در روش ترکیبی (پولینگ) فرض بر این است که عرض از مبدا برای همه جفت کشورها یکسان است. علاوه براین، فرض می شود بردار پارامترها نیز که بیانگر شیب معادله است برای همه زمان­ها یکسان است. به همین دلیل است که گفته می شود OLS به علت اعمال محدودیت بر الگو مذکور مبنی بر یکسان پارامترها برای همه جفت کشورها دچار اریب ناهمگنی می­گردد. برای رفع این مشکل در روش اثرات ثابت، محدودیت یکسان بودن اثرات انفرادی حذف می­گردد، ولی یکسان بودن شیب معادله همچنان برقرار است. به عبارتی تحت این روش برای هر واحد انفرادی (جفت کشورهای شریک تجاری)، عرض از مبدا جداگانه‌ای وجود دارد که می‌تواند با متغیر‌های توضیحی الگو همبستگی داشته‌ باشد و یا نداشته باشد. در این روش استفاده ‌از روش حداقل مربعات معمولی برای تخمین پارامترها دارای نتایج بدون تورش و سازگار است.
ج- متغیر‌هایی که در طول زمان و هم در ارتباط با واحد‌های انفرادی متغیرند (اثرات تصادفی).
یک روش جایگزین برای تخمین الگوی اثرات ثابت، تخمین الگوی اثرات تصادفی است. در این روش فرض می‌شود عرض از مبدا‌ها (ijα) دارای توزیع مشترکی با میانگین α و واریانس۲σ بوده و بر خلاف روش اثرات ثابت، با متغیرهای توضیحی الگو همبستگی ندارد.
همانگونه که از الگوی جاذبه مشخص است و در بسیاری از پژوهش­ها نیز به آن اشاره می‌کنند روش اثرات ثابت برای الگوی جاذبه می‌تواند کارایی بیشتری دارد زیرا در حقیقت برای بسیاری از جفت کشورها عواملی حذف شده در الگو وجود دارند که در طی زمان بین جفت کشورها مشترک است اما از یک جفت کشور به جفت کشور دیگر متفاوت است مثل زبان که می‌توان در بین یک جفت کشور در طی زمان مشترک است اما همزمان بین یک جفت کشور دیگر این همگنی وجود ندارد در حالیکه این عامل بر تجارت اثر دارد (اما در الگو به شکل صریح بدان اشاره نشده است). اما همزمان می‌تواند که مسائلی بین دو جفت کشور وجو داشته باشد که در طی زمان نیز عوض شده باشد اما همین عامل موثر بر تجارت برای جفت کشور دیگر موجود نباشد. در نتیجه به شکل قطع نمی‌توان در مورد اینکه کدام الگو مناسب تر است تصمیم گرفت. برای آنکه بتوانیم بین الگو­های اثرات ثابت و اثرات تصادفی از نظر قدرت توضیح دهندگی متغیر وابسته مقایسه ای انجام دهیم، از آزمونی به نام آزمون هاسمن استفاده می­کنیم. از آنجا که برای انجام مقایسه بین این دو الگو باید وجود همبستگی بین اثرات تصادفی(αi) و متغیر‌های تو‌ضیحی را مورد آزمون قرار دهیم، لذا در آزمون هاسمن فرضیه صفر این است که هیچ همبستگی میان اثرات تصادفی و متغیر‌های تو‌ضیحی وجود ندارد. تحت این فرضیه، تخمین‌زن‌هایOLS و GLS(حداقل مربعات تعمیمیافته) هر دو سازگار هستند ولی تخمین زن OLS ناکاراست. در شرایطی که تحت فرضیه مقابل، تخمین زن OLS کارا و سازگار ولی تخمین زن GLS ناسازگار است. تابع آزمون هاسمن دارای توزیع۲χ بادرجه آزادی K(تعداد پارامتر قابل برآورد ) است. چنانچه آماره به دست آمده کوچکتر از مقدار جدول باشد، روش اثرات تصادفی پذیرفته می شود. در غیر این صورت فرضیه H₁ مورد پذیرش است و تخمین با اثرات ثابت انجام می‌شود. در ادامه آنچه در بالا ذکر شد همراه با الگو و به صورت سنجی بیان شده است.
در یک شکل کلی و در قالب پنل دیتا می توان الگوی جاذبه­ای به صورت زیر را در نظر گرفت:
(۳-۸)
که X_ijt، صادرات از کشور i به j در سال t یک بردار۱×k از لگاریتم متغیرهای جاذبه (GDP، جمعیت ومولفه­های خاص) است. منظور از مولفه‌های خاص در الگوی جاذبه، ویژگی‌های فرهنگی، تاریخی، سیاسی و سایر متغیرهای کشورها است که بایکدیگر تفاوت دارند والبته هر کدام از عوامل، سطح مبادلات تجاری را بین کشورها تحت تاثیر قرار می‌دهد و با متغیرهای اصلی جاذبه (تولید ناخالص و جمعیت) همبستگی پیدا می‌کند. سایر عوامل است که در غالب متغیرهای قابل مشاهده نیستند در واقع این عوامل خود را در قالب عرض از مبدا یا مقدار ثابت نشان می‌دهند. در این الگو کلی عرض از مبدا شامل سه قسمت است؛ که برای همه سال­ها و همه جفت کشورها مشترک است. که برای سال t بوده و برای همه جفت کشورها به عنوان واحدهای انفرادی مشترک است و بالاخره که برای هر یک از جفت کشورها منحصر به فرد بوده و برای همه ی سال­ها مشترک است، این قسمت از عرض از مبدا را اصطلاحا اثرات انفرادی می­نامند. چنانچه وارد الگو شود، به آن الگوی پنل دیتا دو طرفه^[۸۲] گفته می­ شود. در حالی که هر گاه این جزء از عرض از مبدا وارد الگو نگردد، پنل تشکلیل شده به صورت پنل دیتا یک طرفه^[۸۳] خواهد بود. نیز جزء اخلال است که فرض می­ شود بطور نرمال (با میانگین صفر و واریانس ثابت برای همه ی مشاهدات) توزیع شده است که با هم ناهمبسته اند، یعنی:
(۳-۹)

فی السّماء رزقکم نشنیده‌ای

اندرین پستی چه برچفسیده‌ای

(دفتر دوم، صص ۳۵۲ تا ۳۵۴)
از شروع قصه مرد قوی و رها کردن خرس از دهان اژدها –از بیت شماره ۱۹۳۳ تا پرداختن به ادامه قصه در بیت ۲۰۱۰ به چندین مطلب عرفانی، اخلاقی، اعتقادی، نیایشی، فلسفی و … می‌پردازد. سپس بعد از حدود ۱۰۰ بیت به ادامه قصه می‌پردازد.
۵-۳- خداشناسی در مثنوی مولوی
۵-۳-۱- خداشناسی توحیدی
مسأله خداشناسی در مثنوی، مسأله‌ای نیست که بتوان آن را همانند مسائل دیگر قلمداد کرد و در کنار سایر مسائل قرار داد؛ زیرا تمام مباحث و موضوعات گوناگون مثنوی برای بیان مسأله خداشناسی است. به عبارت دیگر همه آنها مقدمه‌اند و خداشناسی ذی‌المقدمه، آنان فرع‌‌اند و خداشناسی اصل.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

بدین جهت، موضوع خدا از اول مثنوی تا آخر مثنوی جاری و ساری است. به عبارت دیگر، مثنوی سفره خداشناسی است که طعام‌های گوناگون و لذیذ و خوشبو در آن چیده شده است. هر کسی به مقتضای ذائقه و اشتهای خود به سوی این سفره کشیده شده و از خوان خداشناسی، آذوقه خود را برمی‌دارد. همه خاطره‌ها و قصه‌ها و مثل‌ها و … طعام‌هایی است که طالبان آن را به سوی سفره الهی می‌کشانند.
مثنوی سفره توحید است؛ بدین جهت غیر توحید در آن یافت نمی‌شود. همه موضوعات نهایتاً به توحید ختم می‌شود. زیرا همه آنها برای بیان توحید مطرح شده‌اند. مولانا، مثنوی را به دکانی تشبیه کرده است که اشیاء گوناگون و چشم‌نواز و دلربایی در آن وجود دارد، ولی همه آن اشیاء علامت توحید و مهر وحدت بر رویشان دارندو هر بیننده‌ای را به سوی توحید سوق می‌دهند.
مولوی می‌گوید: من این لوازم مختلف با حجم‌های متفاوت و رنگ‌های متنوع را برای جلب توجه دیگران به دکان خود، در قفسه‌ها چیده‌ام تا همه را به سوی خود جذب کنم، ولی ظاهر این اشیاء مارک و مهر توحید دارند و باطنشان بو و طعم توحید می‌دهد. هر کس به نگاه غیر توحیدی به این اشیاء بنگرد، او بت‌پرست است، زیرا همه اینها بیانگر این حقیقت‌اند نه بیشتر.

مثنوی ما دکان وحدت است

غیر واحد هر چه بینی آن بت است

(دفتر ششم، ص ۳۶۰)
اگر موضوعات دیگری در یک یا چند جای مثنوی عنوان شده است؛ موضوعات خداشناسی توحیدی در همه جای مثنوی مشهود است. مسأله خداشناسی در مثنوی از ابعاد گوناگون و از منظرهای مختلف و حیثیّات متعدد بیان شده، از این‌رو گاهی در ظاهر نوعی تناقض‌گویی به نظر می‌رسد، ولی به واقع چنین نیست. بلکه حیثیّات فرق کرده است. اگر یک جا گفته است، خدا را نمی‌شود شناخت و در جای دیگر گفته است، خدا ظاهرتر از هر ظاهری بوده و روشن‌تر از هر روشنایی است؛ ضد و نقیض‌گویی نکرده، بلکه از جهات و حیثیّات مختلف به مسأله نگاه کرده است.
آنجا که سخن از شناخت ذاتی و شناخت کامل خداوند است، می‌گوید: خدا را نمی‌شود شناخت. آنجا که سخن از شناخت اسمائی و صفاتی است، می‌گوید: خدا از در و دیوار پیدا بوده و همگان با وی در ارتباط‌اند و او را می‌شناسند.
موضوع امکان یا عدم امکان شناخت از جمله موضوعاتی است که همه عرفا در حول آن صحبت کرده و مطالبی گفته‌اند. شناخت خداوند از جهاتی ممکن و از جهاتی ناممکن است. جهات ناممکن عبارتند از:
الف: بی‌مثلی خدا
ب: بی‌ضدی خدا
ج: بی‌نقشی خدا
د: بی‌چونی خدا
ه: بی‌حدّی خدا
ز: بی‌صورتی خدا
یکی از راه‌های شناخت آدمی، معرفت او به موجودات خارج از خود، از راه شناخت امثال و اضداد اشیاء است. در فلسفه این عبارت بسیار شارع است که:
تُعرَفُ الأَشیاءَ بِاضَدادِها؛ اشیاء با اضداد خودشان شناخته می‌شوند
خداوند سبحان چون ضد ندارد، از این‌رو شناخت وی از طریق شناخت از راه ضد بر ما بسته است. ما نور را به ظلمت و روشنایی را به تاریکی و گرما را به سرما و سفیدی را به سیاهی، خوبی را به بدی، فقر را به غنی و … می‌شناسیم. هر کدام از این امور متقابل، از راه شناساندن ضد یا نقیض خود موجب شناساندن خود نیز می‌شوند، ولی خداوند ضدی نداشته و خود خالق اضداد است.

شب نبد نوری ندیدی رنگ را

پس به ضدّ نور پیدا شد تو را

دیدن نور است آنگه دید رنگ

۳-۲-۱- مکانیسم‌های انتقال حرارت در نانو سیالات
در بررسی مکانیسم‌های انتقال حرارت ۲ مکانیسم مورد توجه قرار می‌گیرد ]۱[.
مکانیسم هدایت حرارتی
مهم‌ترین نکته در این بخش یادآوری این موضوع است که ضریب هدایت حرارتی سیالات، نقش اصلی را در میزان انتقال حرارت در تجهیزات مربوطه ایفا می‌کنند. در همین راستا نانو ذرات به دلیل دارا بودن ضریب انتقال حرارت بالا، سبب افزایش قابل‌توجه در انتقال حرارت هدایتی نانو سیالات می‌شوند به‌طور مثال استفاده از نانو ذرات مس و نانولوله‌های کربنی در اتیلن گلایکول و نفت موجب افزایش ضریب انتقال حرارت سیال پایه به میزان ۴۰% و ۱۵۰% می‌شود ]۱[.
پیش از پرداختن به مدل‌های ریاضی موجود، مؤثرترین فاکتورها در افزایش انتقال حرارت نانو سیالات بر اساس آزمایش‌های صورت گرفته و داده‌های تجربی موجود بررسی می‌شود، این فاکتورها عبارت‌اند از ]۱۹[:
– نوع سیال پایه و نانو ذرات مورداستفاده
– جزء حجمی ذرات
– اندازه نانو ذرات
– شکل نانو ذرات(نسبت منظر یا aspect ratio)
– میزان pH نانو سیالات
– نوع پوشش مورداستفاده برای ذرات (particle coating)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

مدل‌های ریاضی که در این زمینه ارائه‌شده مبتنی بر محاسبه‌ی ضریب هدایت حرارتی مؤثر نانو سیال می‌باشد نخستین رابطه‌ای که مبنای بسیاری از کارها قرار گرفته و برای نانوسیالات نیز استفاده شده است رابطه مربوط به ماکسول می‌باشد این رابطه برای مخلوط مایع و ذرات جامد با ابعاد نسبتاً ریز بیان شده است ]۱۹[.
در صورتی که معادله‌ی مربوط به انرژی را در مختصات کروی بنویسیم خواهیم داشت:
این معادله در حالت پایدار در نظر گرفته‌شده و از فرم مربوط به جهت صرف‌نظر شده و سرعت در جهت نادیده گرفته‌شده است.
شکل۳-۲: پارامترهای مختلف بروی مختصات کروی نانوسیال ]۱۹[
H : intensity
q :heat flux
شرایط مرزی معادله به صورت زیر است:
پس از حل معادله و با توجه به شرایط مرزی مذکور خواهیم داشت:
همچنین با توجه به رابطه مربوط به H مقادیر برای نانوذره و برای پوسته‌ی خارجی به دست می‌آید:
به دلیل آنکه در رابطه مربوط به برای شعاع‌های بزرگ‌تر از R می‌توان از ترم دوم و سوم در سمت راست معادله صرف‌نظر کرد درنتیجه خواهیم داشت:
که در این روابط erو ez بردارهای یکه در راستای محوری و شعاعی می‌باشند.
با توجه به تعریف مقدار متوسط کمیت‌ها مقادیر مربوط به مقدار متوسطHوqنیز از روابط زیر به دست می‌آید ]۱۹[:
پس از انتگرال‌گیری در روابط فوق معادلات زیر به دست می‌آید که ازآنجا می‌توان ضریب هدایت حرارتی کمپلکس نانوذره را محاسبه نمود.
در ادامه، بر اساس تئوری که در سال ۱۹۳۵ توسطBruggeman برای محاسبه‌ی ضریب هدایت حرارتی مؤثر ترکیبات دوتایی شامل ذرات کروی شکل ارائه شد می‌توان به ضریب هدایت حرارتی مؤثر نانوسیالات دست‌یافت ]۱۹[.
و معادله نهایی به شکل زیر خواهد بود:
نمودار زیر تطابق بین داده‌های آزمایشگاهی برای نانو سیال اکسید مس در آب با برخی تئوری‌های قدیمی نظیر ماکسول و تئوری ارائه شده اخیر را نشان می‌دهد. همانطور که مشاهده می‌شود سازگاری بسیار خوبی میان این تئوری با داده‌های آزمایشگاهی وجود دارد و بر اساس شکل بر خلاف تئوریهای پیشین که به صورت خطی می‌باشند، تئوری اخیر ماهیتی غیرخطی داشته و از این نظر نیز مطابق با داده‌های تجربی است.
شکل ۳-۳: تغییرات ضریب انتقال گرمای نسبی با درصد حجمی نانوسیال[۱۹]
مکانیسم جابجایی حرارتی
مباحث و تئوریهای ارائه‌شده در این بخش برای نانو سیالات به مراتب کمتر از مدل‌های ارائه‌شده در قسمت مربوط به مکانیسم هدایت حرارتی می‌باشد و در کل کارهای تحقیقاتی کمتری روی این مکانیسم صورت پذیرفته است؛ اما با توجه به همین کارهای اندک انجام شده نتایج زیر بر اساس داده‌های آزمایشگاهی به‌دست‌آمده است ]۱۹[.
ضریب انتقال حرارت جابجایی در نانو سیالات با توجه به سرعت جریان و جزء حجمی نانو ذرات تغییر کرده و در صورت وجود شرایط یکسان بیشتر ازمقدار مشابه در سیال پایه است.
به‌طور مثال در مقایسه با آب، نانو سیال حاوی۲% حجمی از ذرات مس دارای افزایش ۶۰ درصدی در ضریب انتقال حرارت جابجایی است.
ضریب انتقال حرارت جابجایی با توجه به عدد رینولدز و جزء حجمی ذره در سیال افزایش می‌یابد.
به صورت کلی روابط ارائه‌شده در بخش انتقال حرارت جابجایی در اغلب موارد به صورت تجربی است که این مسئله در مورد نانو سیالات نیز صدق می‌کند. یعنی تعداد روابط تجربی بیشتر از مدل‌های ریاضی ارائه‌شده در این بخش است. به‌طور مثال می‌توان به محاسبه‌ی عدد بدون بعد ناسلت بر اساس دو رابطه زیر به ترتیب برای جریان آرام و آشفته اشاره نمود که به‌طور تجربی به‌دست‌آمده‌اند ]۱۹[:
در این روابط از اعداد بدون بعد نظیر پکلت، رینولدز و پرانتل استفاده شده است. همچنین ضریب نفوذ حرارتی نانو سیال در رابطه بالا با توجه به تعریف و بر اساس جزء حجمی نانو ذرات به دست می‌آید:
در بیان مدل‌های ریاضی ۲ روش عمده برای تحلیل افزایش میزان انتقال حرارت مورد توجه است[۱۹]
مدل تک فازی:
در این مدل فاز ذرات و فاز سیال در یک تعادل حرارتی در نظر گرفته می‌شوند که دارای سرعت یکسان می‌باشند. از مزایای این روش کاهش قابل‌توجه زمان محاسبات در آن است ]۱۹[.
مدل دو فازی
در این روش فرایند انتقال حرارت در ۲ فاز مایع و جامد به صورت مجزا مورد بررسی قرار می‌گیرد و از دو تابع مختلف استفاده می‌شود. محاسبات این روش مستلزم بهره‌گیری از کامپیوترهای بسیار پیشرفته و نیز صرف زمان زیاد است.
مدلی که در اینجا مورد بررسی قرار می‌گیرد در واقع یک مدل تک فازی اصلاح شده برای جریان نانو سیال در لوله است ]۱۹[.
معادله مربوط به انرژی در مختصات استوانه‌ای، در صورتی که در آن از توزیع دما در جهت صرف‌نظر شده و همچنین سرعت در جهت محوری و شعاعی استوانه‌ای نیز صفر در نظر گرفته شود به صورت زیر می‌باشد:
در این معادله از فرم استفاده شده است که دلیل آن در نظر گرفتن اثر وجود نانو ذرات و جزء حجمی آن‌ها در سیال است. در صورتی که از توزیع دما در جهت محوری هم صرف‌نظر گردد به معادله زیر خواهیم رسید ]۱۹[:
شرایط مرزی این معادله به صورت زیر خواهد بود:

(۲۱-۳)